کتاب اقتصاد فرهنگ و سیاست

"اقتصاد فرهنگ و سیاست"، اثری برجسته از فیلسوف یونانی-فرانسوی کرنلیوس کاستوریادیس و سیاستمدار آلمانی-فرانسوی دانیل کوهن-بندیت است که گفتگوهای آن‌ها را در کنفرانسی در سال ۱۹۸۰ در دانشگاه Louvain-la-Neuve بلژیک جمع‌آوری کرده است. این کتاب، منتشرشده در سال ۱۹۸۱، به بررسی رابطه پیچیده بین بحران‌های زیست‌محیطی و ضرورت بازتعریف ساختارهای اجتماعی از منظر خودمختاری می‌پردازد و بر نیاز به تحولی عمیق و بنیادین تأکید می‌کند؛ تحولی که ریشه در خودمختاری فردی و مشارکت دموکراتیک جوامع دارد.
در مرکز فلسفه کاستوریادیس مفهوم «خودمختاری» قرار دارد؛ واژه‌ای برگرفته از ریشه‌های یونانی *auto* (خود) و *nomos* (قانون) به معنای «خود قانون‌گذاری». او معتقد است که جوامع تنها محصول ضرورت‌های تاریخی نیستند بلکه حاصل تخیل اجتماعی‌اند؛ ظرفیتی جمعی که به انسان‌ها امکان می‌دهد نهادها و معانی جدید خلق کنند. به گفته او، جوامع خودمختار، برخلاف جوامع «ناهمسان» که توسط نیروهای خارجی یا ساختارهای از پیش تعیین شده اداره می‌شوند، مستلزم پرسشگری و بازاندیشی مداوم درباره هنجارها و نهادهای خود هستند. در بعد زیست‌محیطی، کتاب هشدار می‌دهد که پیشرفت‌های تکنولوژیکی بدون کنترل و با اولویت دادن به سود اقتصادی بر رفاه سیاره، خطرات جدی و حتی آخرالزمانی به همراه دارد. کاستوریادیس نقدی جدی به ذهنیت تکنوکراتیک دارد که اغلب ملاحظات اخلاقی را به نفع بهره‌وری و کنترل فدای می‌کند. در مقابل، دانیل کوهن-بندیت که تجربه سیاسی و اعتراضات دانشجویی سال ۱۹۶۸ را پشت سر گذاشته است، بر اهمیت جنبش‌های مردمی و مشارکت مستقیم در سیاست تأکید می‌کند و معتقد است حل بحران‌های زیست‌محیطی بدون حضور فعال مردم و دموکراسی مشارکتی ممکن نیست. هر دو نویسنده بر این باورند که مسائل زیست‌محیطی نمی‌توانند در چارچوب نظام‌های سیاسی و اقتصادی موجود حل شوند و به یک پراکسیس انقلابی نیاز است؛ فرآیندی که فراتر از ایدئولوژی‌های سنتی حرکت کند و جوامع را به بازپس‌گیری توانایی خود برای قانون‌گذاری و مدیریت خویش فرا بخواند. این رویکرد بر توسعه مشورت دموکراتیک، تشویق مشارکت مستقیم مردم و تقویت اراده جمعی برای ایجاد تغییرات بنیادین تأکید دارد. کتاب در واقع فراخوانی است برای اقدام فعالانه افراد و جوامع در ساختن آینده‌ای عادلانه و پایدار. میراث این اثر به عنوان متنی کلیدی در فلسفه سیاسی و اندیشه بوم‌شناسی باقی مانده است. نقد حکومت‌های تکنوکراتیک و دفاع از خودمختاری، با جنبش‌های معاصر که ساختارهای نئولیبرالی را به چالش می‌کشند و مدل‌های نوینی برای سازمان‌دهی اجتماعی ارائه می‌کنند، هم‌صدایی دارد. همچنین توجه ویژه کتاب به مفهوم تخیل اجتماعی، چارچوبی نظری فراهم می‌آورد که نشان می‌دهد چگونه باورها و ارزش‌های جمعی نهادها را شکل می‌دهند و چگونه می‌توان آن‌ها را از طریق فعالیت آگاهانه تغییر داد.