ارتباط شناسی و کتابداری

کتاب «ارتباط شناسی و کتابداری» نوشته‌ی جان ام. باد که در سال ۱۹۹۲ منتشر شد، اثری مرجع در حوزه‌ی علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی به شمار می‌رود؛ متنی که با نگاهی میان‌رشته‌ای می‌کوشد کتابخانه را نه صرفا به عنوان انباری برای ذخیره‌سازی اطلاعات، بلکه به عنوان کنشگری فعال در یک شبکه‌ی پویا از ارتباطات انسانی تعریف کند. باد با بهره‌گیری از نظریه‌های ارتباطات، فلسفه، زبان‌شناسی و مطالعات اطلاعات، رابطه‌ی پیچیده میان کتابخانه، کتابدار و کاربر را در قالب یک فرآیند ارتباطی تبیین می‌کند که در آن معنا نه صرفا منتقل، بلکه ساخته و بازتولید می‌شود.
این اثر در هشت فصل سامان یافته است که از تبیین مفاهیم بنیادی مانند رابطه‌ی اطلاعات و معنا آغاز می‌کند و سپس به تحلیل کتابخانه و کتابدار به عنوان دو عنصر فعال در این زنجیره‌ی ارتباطی می‌پردازد. باد در بخش‌هایی از کتاب به مدل‌های کلاسیک ارتباط مانند مدل فرستنده-پیام-گیرنده اشاره می‌کند و با رویکردی انتقادی آن‌ها را در زمینه‌ی خدمات کتابخانه‌ای بازخوانی می‌کند. او بر این نکته تأکید می‌کند که کتابخانه صرفا انتقال‌دهنده‌ی داده‌ها نیست؛ بلکه با انتخاب، سازمان‌دهی و تفسیر اطلاعات، نقش فعالی در شکل‌گیری معنا برای کاربر ایفا می‌کند. یکی از بخش‌های برجسته‌ی کتاب، بحث در مورد «نویز» است؛ نویز در اینجا فقط به معنای اختلال‌های فنی یا زبانی نیست، بلکه شامل هر مانعی است که در مسیر دسترسی کاربر به معنا قرار می‌گیرد: از بوروکراسی اداری و پیچیدگی سیستم‌های فهرست‌نویسی گرفته تا زبان تخصصی و حتی محدودیت‌های فضایی کتابخانه. باد معتقد است که حذف یا کاهش این نویزها، بخش اساسی مسئولیت کتابخانه و کتابدار است تا فرآیند ارتباطی کارآمدتر شود و کاربر بتواند از اطلاعات موجود معنا بسازد. در این میان، کتابدار جایگاه ویژه‌ای در نگاه باد دارد؛ او را به عنوان واسطه‌ای فعال معرفی می‌کند که نه‌تنها اطلاعات را ارائه می‌دهد، بلکه با راهنمایی، پرسشگری و تفسیر، در خلق معنا با کاربر شریک می‌شود. باد بر اهمیت بازخورد نیز تأکید دارد؛ او می‌گوید که فرآیند ارتباطی در کتابخانه، رابطه‌ای یک‌سویه نیست، بلکه حلقه‌ای از تعامل است که کیفیت آن وابسته به کیفیت بازخورد و درک متقابل میان کتابخانه و کاربران است. از نظر سبک نگارش، کتاب باد لحنی علمی و استدلال‌محور دارد که با وجود استفاده از مفاهیم نظری، خوانایی خود را برای دانشجویان و کتابداران حفظ می‌کند. متن سرشار از مثال‌های عینی است که نشان می‌دهد چگونه نظریه‌های ارتباطات می‌توانند در عمل کتابداری معنا پیدا کنند. این رویکرد، پیوند میان نظریه و عمل را تقویت می‌کند و متنی می‌سازد که هم برای آموزش دانشگاهی مناسب است و هم برای تأمل حرفه‌ای. اهمیت تاریخی این اثر در این است که هم‌زمان با گذار علوم کتابداری به حوزه‌ی گسترده‌تر علوم اطلاع‌رسانی نوشته شد؛ دوره‌ای که نقش کتابخانه‌ها از مجموعه‌داری صرف به تسهیل‌گری در جریان دانش تغییر می‌کرد. باد با وام‌گیری از پیشینیانی چون لی پیرس باتلر، مدل کتابخانه به عنوان نهاد ارتباطی را بسط می‌دهد و آن را در پرتو نظریه‌های مدرن بازخوانی می‌کند.
در نهایت، کتاب «ارتباط شناسی و کتابداری» نگرشی تازه به کتابخانه‌ها ارائه می‌دهد: مراکزی زنده و پویا که میانجی‌گری می‌کنند، معنا می‌آفرینند و در برابر نویزهایی که تهدیدکننده‌ی ارتباط موثر هستند، ایستادگی می‌کنند. این اثر، هم‌چنان الهام‌بخش بسیاری از رویکردهای کاربرمحور در طراحی خدمات کتابخانه‌ای و تجربه‌ی کاربری است و برای هر کسی که به فهم عمیق‌تری از نقش فرهنگی و اجتماعی کتابخانه علاقه‌مند است، خواندنی و تأمل‌برانگیز باقی می‌ماند.