کتاب آرایش، مد و بهره کشی از زنان

کتاب «آرایش، مد و بهره‌کشی از زنان» نوشته‌ی مشترک جوزف هنسن و اولین رید، با مقدمه‌ای تازه از مری-آلیس واترز، نخستین‌بار در سال ۱۹۸۶ منتشر شد و تحلیلی منسجم و انتقادی را از تأثیر صنایع لوازم آرایشی و مد بر زنان ارائه می‌دهد. ریشه‌های این اثر به مجموعه مقالات و مباحثه‌های منتشرشده در دهه ۱۹۵۰ در هفته‌نامه‌ی «میلیتانت» برمی‌گردد و به مرور، به یک نقد عمیق و همه‌جانبه از چگونگی بهره‌برداری این صنایع از ناامنی‌های اقتصادی و عاطفی زنان بدل شده است.
این کتاب در حوزه اقتصاد سیاسی فمینیستی مارکسیستی قرار دارد و لحن آن به‌شدت تحلیلی و جدلی است، اما مبتنی بر بررسی‌های تاریخی و پژوهش‌های مستند. هنسن و رید سبک نگارشی ویژه‌ای را ارائه می‌دهند که ترکیبی از گزارش‌های تحقیقی، نقدهای ایدئولوژیک و تبادل نظرهای نامه‌محور است؛ شیوه‌ای که بازتاب‌دهنده مباحث و مناقشات حزب کارگران سوسیالیست آمریکا در میانه قرن بیستم است. محتوای کتاب شامل گردآوری مقالات، نامه‌ها و پاسخ‌هایی است که ابتدا در سال ۱۹۵۴ در مجله The Militant منتشر شده بودند و به تفصیل نشان می‌دهند چگونه استانداردهای زیبایی و مد به جای بیان طبیعی میل، توسط سرمایه و منطق بازار شکل می‌گیرند و ابزاری برای تثبیت جایگاه فرودست زنان در ساختارهای طبقاتی به شمار می‌روند. یکی از نکات مهم این استدلال‌ها این است که بازاریابی لوازم آرایشی نه‌تنها رقابت طبقاتی را تشدید می‌کند، بلکه احساس گناه و ناامنی را در میان زنان طبقه کارگر افزایش داده و آنان را از مبارزه علیه شرایط استثمارگرانه بازمی‌دارد. مضامین اصلی کتاب حول موضوع کالایی‌شدن زیبایی زنانه، هم‌پوشانی سرمایه‌داری و مردسالاری و نقدی جدی بر اصلاحات فمینیستی با رویکردهای طبقاتی می‌چرخد. نویسندگان استدلال می‌کنند که هنجارهای مد تحت سلطه و دیکته شده توسط طبقه حاکم است و ستم بر زنان به صورت جدایی‌ناپذیری با استثمار طبقاتی گره خورده است. همچنین کتاب به ظهور زنان طبقه کارگر در نیروی کار، به ویژه در دوره و پس از جنگ جهانی دوم می‌پردازد که فرصت‌های تازه‌ای برای رهایی فراهم آورد، هرچند صنایع زیبایی تلاش کردند این روند را از طریق ایدئولوژی و تبلیغات مهار کنند. برخلاف روایت‌های مبتنی بر شخصیت‌های فردی، «عوامل» کلیدی در این اثر نیروهای ساختاری هستند: شرکت‌های سرمایه‌داری، هنجارهای زیبایی تعریف شده توسط طبقه حاکم و نقش متحول زنان طبقه کارگر. نویسندگان خود را به عنوان گفتمان‌پردازانی در فرایند بازسازی روابط علت و معلولی نشان می‌دهند که بر مبنای مستندات تاریخی، نامه‌های خوانندگان و مباحث درون حزبی شکل گرفته است. مقدمه‌ی جدید مری-آلیس واترز، که در نسخه‌های اخیر افزوده شده، نشان می‌دهد چگونه استانداردهای زیبایی همچنان در خدمت منافع طبقاتی باقی مانده و اهمیت بحث‌های تاریخی این کتاب را در زمینه مبارزات معاصر بر سر هنجارهای زیبایی و استثمار نیروی کار برجسته می‌کند. واکنش محققان و فعالان نسبت به کتاب مثبت بوده است. انتشارات Pathfinder این اثر را یک کلاسیک مارکسیستی قلمداد کرده و آن را برای کتابخانه‌های مرتبط با مطالعات زنان، جامعه‌شناسی و اقتصاد سیاسی توصیه می‌کند. نشریات معتبر همچون نقد کتاب غرب میانه و جامعه‌شناسی معاصر، این اثر را به‌خاطر اصالت، فصاحت و به‌روزبودنش ستوده و آن را «درس تاریخی زنده و به‌طرز شگفت‌آوری به‌موقع» توصیف کرده‌اند؛ چرا که بحث‌های کتاب سال‌ها پس از انتشار اولیه همچنان تازگی و کارآمدی دارد. در انجمن Goodreads نیز خوانندگان با نظرات متنوعی روبرو هستیم که اغلب به وضوح تحلیلی آن اذعان دارند، هرچند برخی سبک بسیار ایدئولوژیک و جدلی آن را نقد کرده‌اند که گاهی باعث کاهش انسجام در بخش‌هایی می‌شود.
در مجموع، «آرایش، مد و بهره کشی از زنان» نقدی قدرتمند و تاریخی بر سرمایه‌داری و مردسالاری است که به ارتباط تنگاتنگ میان فرهنگ، تجارت و ستم طبقاتی می‌پردازد. ترکیب منسجم آرشیو تاریخی و تحلیل سیاسی آن را به منبعی ارزشمند برای دانشجویان اقتصاد فمینیستی، نظریه سوسیالیستی و تاریخ کار مدرن بدل کرده است. این کتاب، اگرچه از نظر ایدئولوژیک بسیار صریح و بی‌تعارف است، دریچه‌ای نافذ به چگونگی تداوم نابرابری ساختاری از طریق هنجارهای زیبایی و بازار ارائه می‌دهد و امید به رهایی جمعی زنان را در مبارزه طبقاتی نشان می‌دهد.