کتاب منطق

منطق در یک تقسیم‌بندی کلی، به منطق جدید و منطق قدیم تقسیم می‌شود. منطق قدیم یا تاریخ منطق نیز شامل منطق ارسطویی، منطق رواقی-مگاری و منطق سینوی است. می‌توان گفت که منطق سینوی با ابدعات خاص ابن سینا در منطق و ترکیب بدیع منطق ارسطویی و منطق رواقی عملا پیشرفته‌ترین منطق در حوزۀ منطق قدیم است. یکی از بهترین متون آموزشی در این حوزه، منطق مرحوم مظفر است. هرچند این کتاب آموزشی، قدیمی است، با این حال کماکان جایگاه خود را در آموزش منطق قدیم به دانشجویان و طلاب حفظ کرده است. جلد اول کتاب حاضر با ترجمه‌ای روان از علی شیروانی، به‌عنوان متن پایه‌ای در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها در آموزش منطق قدیم، در چهار بخش اصلی سازمان‌یافته است: نخست، مباحث الفاظ که به بررسی نقش زبان در انتقال مفاهیم می‌پردازد و انواع دلالت‌های لفظی (مطابقی، تضمنی، التزامی) را تحلیل می‌کند، همراه با تمایز الفاظ وضعی و طبیعی، و مفاهیمی مانند لفظ مشترک، مشکک و نسبت‌های چهارگانه (عموم و خصوص مطلق، من ‌وجه و...). در ادامه، کتاب مباحث کلیات پنج‌گانه (جنس، فصل، نوع، عرض خاص، عرض عام) را در چارچوب کلیات خمس و ارتباط آن با مقولات ارسطویی تشریح می‌نماید و تمایز ذاتیات از عرضیات را روشن می‌سازد. بخش سوم با عنوان تعریف و تقسیم، اصول ساختاردهی به مفاهیم را آموزش می‌دهد؛ از جمله تفاوت تعریف حقیقی (ذاتی) با تعریف لفظی، و قواعد تقسیم منطقی مبتنی بر ذاتیات (مانند تقسیم جنس به انواع) یا عرضیات. بخش پایانی از جلد (1) نیز به قضایا و احکام اختصاص دارد که ساختار قضایای حملی (مانند «هر انسانی حیوان است») و شرطی (مانند «اگر آتش باشد، گرما هست») را بررسی کرده، نسبت‌های چهارگانه میان قضایا (تناقض، تضاد، عموم و خصوص) و شرایط تبدیل قضایا (مانند عکس نقیض) را با مثال‌های ملموس تبیین می‌کند. ویژگی ممتاز این کتاب، روانی بیان، حذف مباحث پیچیدۀ غیرکاربردی (مانند موجهات)، استفاده از تمرین‌های متعدد در پایان هر فصل (باب) برای تثبیت یادگیری، و پاورقی‌ها و نکاتی است که علی شیروانی به کتاب افزوده است.