کتاب دژ

رمان «دژ» اثر ای. جی. کرونین (۱۹۳۷)، ترکیبی کوبنده از درام انسانی و نقد اجتماعی است که تأثیری فراتر از حوزه ادبیات گذاشت؛ اثری که به‌حق آن را از عوامل الهام‌بخش بنیان‌گذاری سرویس سلامت همگانی بریتانیا (NHS) می‌دانند. این رمان، با پیگیری سیر زندگی حرفه‌ای دکتر اندرو منسون، نه‌تنها تصویری از بحران‌های اخلاقی و ساختاری در پزشکی قرن بیستم ارائه می‌دهد، بلکه بازتابی از ایدئالیسمی است که در برخورد با واقعیت‌های بازارزده و طبقاتی جامعه، پیوسته به چالش کشیده می‌شود.
رمان در سه پرده تماتیک روایت می‌شود که همچون قوس یک تراژدی اخلاقی پیش می‌رود:
۱. درینفی، شهر معدنی ولز: منسون جوان، ایده‌آل‌گرا و کم‌تجربه، وارد دنیایی از فقر و غفلت سیستماتیک می‌شود. در همکاری با دکتر دنی، با واقعیت‌هایی چون آب آلوده، بیماری‌های ریوی معدن‌کاران و بی‌کفایتی نهادهای بهداشتی روبه‌رو می‌شود.
۲. جذابیت لندن: مهاجرت به پایتخت او را وارد جهان مدرن‌تر اما فاسدتری می‌کند. درمان ثروتمندان خودبیمارانگار و سودجویی از دردهای تخیلی، او را از باورهای اخلاقی‌اش دور می‌سازد و رفته‌رفته در بوروکراسی و رفاه اخلاق‌باخته غرق می‌شود.
۳. رستاخیز اخلاقی: مرگ همسرش، کریستین، و مواجهه با فساد ساختاری پزشکی، منسون را به بازاندیشی در باورهای خود وامی‌دارد. او، با به خطر انداختن موقعیت حرفه‌ای‌اش، برمی‌گردد تا از پزشکی مبتنی بر عدالت اجتماعی و کرامت انسانی دفاع کند.
این ساختار سه‌گانه، آونگی اخلاقی را شکل می‌دهد که حرفه‌ی پزشکی در دل آن به میدان نبردی برای معنا و مسئولیت بدل می‌شود.
کرونین، به‌مثابه پزشکی که تجربه‌ زیسته‌اش را به متن آورده، از طریق تضاد بین ایده‌آلیسم و عمل‌گرایی به کاوش در مرزهای اخلاق فردی می‌پردازد. از سوی دیگر، توصیف دقیق او از بیماری‌های صنعتی، نارسایی بهداشت عمومی، و بی‌تفاوتی پزشکان، نقدی صریح بر شکست سیستماتیک در مراقبت از طبقه کارگر است. وسوسه‌ شغلی و سود‌محور شدن حرفه‌ی پزشکی، در بخش میانی رمان، از درخشان‌ترین نمونه‌های تداخل روان‌شناسی فردی و ساختار اجتماعی است: رمانی که به‌روشنی می‌پرسد برای پیشرفت، چه چیزی باید قربانی شود؟ اما شاید مهم‌ترین خط تماتیک، بازتعریف پزشکی به‌عنوان وسیله‌ای برای عدالت اجتماعی است. کرونین، با ترسیم پزشکی علمی، دلسوز و همدل، بنیانی برای نهادهای مردمی آینده می‌گذارد؛ تصویری که بعدا در اصول NHS نهادینه شد.
«دژ» نه فقط رمانی اجتماعی، بلکه مانفیستی اخلاقی است؛ روایتی از پزشکانی که میان وجدان و منافع، راه دشوار حقیقت را برمی‌گزینند. اندرو منسون، با سقوط و بازخیزش، تصویری از انسانی است که از دل تردید، به یقین اخلاقی بازمی‌گردد. خواندن این اثر، حتی امروز، همچنان تجربه‌ای روشنگر است: یادآوری اینکه پزشکی، اگر از پیوند خود با عدالت و انسان‌گرایی جدا شود، به ابزار سلطه و سود بدل خواهد شد.