کتاب مواجهه فمینیسم با تکنولوژی

کتاب «مواجهه فمینیسم با تکنولوژی» نوشته‌ی جودی وایسمن، استاد جامعه‌شناسی و از پژوهشگران برجسته‌ی مطالعات فناوری، کار و جنسیت، در سال ۱۹۹۱ توسط انتشارات پولیتی و بلک‌ول در بریتانیا منتشر شد. این کتاب که یکی از متون کلاسیک و موثر در حوزه‌ی مطالعات فمینیستی علم و فناوری به شمار می‌رود، با رویکردی تحلیلی و انتقادی، رابطه‌ی پیچیده‌ی میان جنسیت و تغییرات تکنولوژیک را واکاوی می‌کند. وایسمن با ترکیب نظریه‌های جامعه‌شناسی و فمینیسم، پرسشی بنیادین را پیش می‌کشد: آیا فناوری واقعا بی‌طرف است، یا آنکه از همان آغاز در بطن خود حامل ایدئولوژی‌های مردانه و نابرابری‌های جنسیتی است؟ ساختار کتاب از شش فصل تشکیل شده است و هر فصل به حوزه‌ای خاص از فناوری اختصاص دارد. نویسنده بحث خود را با نقد دیدگاه‌های فمینیستی درباره علم و فناوری آغاز می‌کند و سپس به بررسی مصداقی حوزه‌های تولید صنعتی، فناوری‌های تولیدمثل، فناوری‌های خانگی و محیط ساخته‌شده می‌پردازد. در بخش مربوط به تولید، وایسمن نشان می‌دهد که طراحی ماشین‌آلات و سازمان کار در صنایع عمدتا تحت سلطه‌ی الگوهای مردانه بوده و زنان به حاشیه رانده شده‌اند. در حوزه‌ی تولیدمثل، او به فناوری‌هایی مانند لقاح مصنوعی و کنترل بارداری می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این فناوری‌ها گاه کنترل بدن زنان را از خودشان سلب کرده‌اند. در زمینه‌ی خانه‌داری، وایسمن این پرسش را مطرح می‌کند که آیا ابزارهای موسوم به «صرفه‌جوی زمان» واقعا زنان را آزاد کرده‌اند یا صرفا شکل کار خانگی را تغییر داده‌اند. در نهایت، در فصل مربوط به محیط شهری، او با تحلیل طراحی شهرها، سیستم‌های حمل‌ونقل و مسکن، استدلال می‌کند که این ساختارها اغلب با نیازهای فضایی و اجتماعی زنان ناسازگارند و نابرابری را در بافت فیزیکی جامعه بازتولید می‌کنند. هسته‌ی نظری کتاب در این دیدگاه خلاصه می‌شود که فناوری تنها مجموعه‌ای از ابزارها یا ماشین‌ها نیست، بلکه یک پدیده‌ی فرهنگی و اجتماعی است که در دل خود ایدئولوژی‌های جنسیتی را حمل می‌کند. از این منظر، فناوری بازتاب روابط قدرت است: محصول تعامل میان ساختارهای اقتصادی، فرهنگی و نهادینه‌شده‌ای که بر پایه‌ی ارزش‌های مردمحور شکل گرفته‌اند. وایسمن با رویکردی دوگانه، از یک‌سو به نقد این روابط نابرابر می‌پردازد و از سوی دیگر، امکان بازآفرینی فمینیستی فناوری را مطرح می‌کند. او معتقد است که فمینیسم باید نه‌تنها فناوری را نقد کند بلکه در طراحی و سیاست‌گذاری آن نیز مداخله کند، تا آینده‌ای عادلانه‌تر و برابرتر شکل گیرد. از نظر سبک نگارش، وایسمن زبانی روشن و تحلیلی به کار می‌برد و مفاهیم پیچیده‌ی نظری را به شکلی قابل‌فهم برای خوانندگان غیردانشگاهی نیز ارائه می‌دهد. ساختار موضوعی و پیوند میان حوزه‌های تولید، تولیدمثل و خانه‌داری به کتاب انسجام و غنای تحلیلی می‌بخشد. هرچند این اثر در آغاز دهه‌ی ۱۹۹۰ نوشته شده و به فناوری‌های دیجیتال، اینترنت و هوش مصنوعی اشاره‌ای ندارد، اما چارچوب تحلیلی آن به‌طرز چشمگیری قابل‌گسترش به فناوری‌های معاصر است؛ به‌ویژه در مباحث مربوط به سوگیری الگوریتمی، طراحی مبتنی بر جنسیت و شکاف دیجیتال.
در مجموع، «مواجهه فمینیسم با تکنولوژی» اثری ماندگار است که با نگاهی جامعه‌شناختی و فمینیستی، بی‌طرفی ظاهری فناوری را زیر سوال می‌برد و نشان می‌دهد چگونه ابزارها، فضاها و فرآیندهای فنی درون نظامی از ارزش‌ها و روابط قدرت جای گرفته‌اند. این کتاب با وجود گذشت سه دهه از انتشارش، همچنان منبعی بنیادی برای فهم جنسیت در جهان تکنولوژیک معاصر است و بنیانی نظری برای نقد و بازاندیشی فمینیستی در دوران دیجیتال فراهم می‌کند.