کتاب پنج گفتار در زمان و زندگانی فردوسی

«پنج گفتار» نوشته مهدی سیدی در توضیح زمان و زندگانی ابوالقاسم فردوسی است تا گره‌هایی را از زندگی این شاعر حماسه‌سرا بگشاید. کتاب حاوی پنج مقاله درباره‌ی زندگی فردوسی و زمانه سیاسی دوران سرودن شاهنامه است.
مولف کوشیده است تا به شکلی موشکافانه تصورات نادرستی را که از زندگی این شاعر وجود دارد به چالش بکشد؛ تصوراتی که علاوه بر عموم، توسط برخی شاعران شناخته شده معاصر نیز تکرار و بر آن پافشاری ‌شده است.
نکته برجسته‌ی کتاب، واکاوی زندگی و رمز و رازهای پنهان زندگی فردوسی است که بسیاری از آن‌ها به غلط در ذهن مردم ایران ثبت شده است. مولف کتاب در همان صفحات نخست باور عمومی «سفارشی بودن نظم شاهنامه» را به چالش می‌کشد. او گوشزد می‌کند این قضاوت خطا، در خصوص انگیزه‌ی فردوسی برای نظم شاهنامه حتی توسط شعرای صاحب نامی همچون احمد شاملو نیز بازگو شده است. او می‌نویسد: «باور عمومی ما بر این است که فردوسی به سفارش و خواست محمود غزنوی و به امید پاداش طلایی او، یعنی یک دینار در ازای هر بیت به نظم شاهنامه دست یازیده است، به جرئت می‌توان گفت اکثر بخش‌های این باور غلط است.» سیدی با بیان شواهد تاریخی متعدد این ادعای عمومی در خصوص نظم شاهنامه را رد می‌کند.
در دومین گفتار، نویسنده به جستجوی مشوق و حامی فردوسی برای نگارش شاهنامه می‌گردد.
این پژوهشگر با رویکردی محققانه و ذره‌بین به دست در میان متون دست اول تاریخ ایران به جستجوی مشوق فردوسی می‌گردد.
در چهارمین گفتار نویسنده شرحی از دوران «ارسلان جاذب» سپهدار سلطان محمود غزنوی ارائه می‌دهد. او در این باره معتقد است: «قهر و لطف حکام و خداوندان قدرت با صاحبان قلم و اندیشه همواره حائز اهمیت و سرنوشت‌ساز بوده است. لذا برای درک بهتر احوال فردوسی، شناخت هویت و رفتار و کردار ارسلان و مناسبات او با شاعر و سلطان، لازم و شایان توجه است.» این سپهدار یکی از آن سه نفر دولتمرد غزنوی‌ است که در شاهنامه مورد ستایش فردوسی قرار گرفته‌ است. ارسلان وقتی فردوسی از دنیا رفت بر گور او بنایی احداث کرد.
مهدی سیدی برای تدوین زندگی فردوسی، مجموعه‌ای از روش‌های پژوهشی مانند مطالعه اسناد تاریخی، رجوع به متون تاریخی دست اول مانند تاریخ بیهقی و نظایر آن و بررسی ویژگی‌های جغرافیایی منطقه استفاده ‌کرده است. نکته‌‌ی جالب دیگر در باره‌ی این کتاب، نامه‌های اساتید ادبیات فارسی همانند ذیبح الله صفا و اسلامی ندوشن و محمدامین ریاحی به مولف کتاب است که در ابتدای کتاب آمده است. نامه‌هایی که هریک به گونه‌ای، نکات برجسته‌ی این اثر را یادآور می‌شوند.
«پنج گفتار؛ در زمان و زندگی فردوسی» کتابی مهم برای علاقمندان به فردوسی و شاهنامه است. این کتاب اولین بار در سال 1371 به چاپ رسیده و در سال 1397 همراه با اصلاحاتی منتشر شده است.