کتاب اتنوموزیکولوژی

در کتاب «اتنوموزیکولوژی: مقدمه‌ای بسیار کوتاه» نوشته تیموتی رایس و منتشرشده توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد در قالب مجموعه‌ی معتبر Very Short Introductions (۲۰۱۳/۲۰۱۴)، نویسنده در حجمی کوچک اما متمرکز، تصویری جامع و روشن از رشته‌ای ارائه می‌دهد که موسیقی را نه یک پدیده زیبایی‌شناختی مجرد، بلکه رفتاری عمیقا انسانی و اجتماعی می‌داند. این کتاب دانشگاهی غیرداستانی، خواننده را وارد فضایی می‌کند که در آن موسیقی خود به‌منزله‌ی فرهنگی زنده و در حال تغییر مطالعه می‌شود و هر جامعه از کوچک‌ترین جماعت‌های محلی تا بزرگ‌ترین شهرهای جهانی حامل سنت‌هایی است که تنها در بافت اجتماعی‌شان معنا می‌گیرند. رایس از همان آغاز با تأکید بر این ایده که «همه انسان‌ها موسیقیایی‌اند»، ذهن خواننده را از تصور تنگ موسیقی به مثابه مهارتی نخبه‌گرایانه دور می‌کند و رشته را به عنوان پژوهشی که جهان انسانی را از دریچه صدا و عمل موسیقایی می‌فهمد بازمی‌گشاید. رایس سپس در حرکتی تاریخی، تحول این رشته را از ریشه‌های فلسفی در یونان و چین باستان تا تلاش‌های فولکلوریستی قرن نوزدهم و شکل‌گیری اتنوموزیکولوژی مدرن در قرن بیستم مرور می‌کند. این تاریخ‌نگاری کوتاه نشان می‌دهد چگونه موسیقی، از موضوعی زیبایی‌شناختی، به مسئله‌ای انسان‌شناختی تبدیل شد؛ مسیری که به ادغام روش‌های قوم‌نگاری و موسیقی‌شناسی انجامید. او تصویری ارائه می‌دهد از اینکه چگونه پژوهشگران از جمع‌آوری ترانه‌ها به سمت درگیر شدن در زندگی موسیقایی جوامع حرکت کردند. در توضیح روش‌ها، کتاب به یکی از بنیادی‌ترین مولفه‌های این رشته می‌رسد: کار میدانی. قوم‌موسیقی‌شناسان نه تنها مشاهده‌گر، بلکه شرکت‌کننده‌اند؛ آواز می‌خوانند، می‌نوازند، می‌رقصند و در مناسبات اجتماعی موسیقی غرق می‌شوند. رایس تجربه‌های چنین پژوهش‌هایی را به‌گونه‌ای بیان می‌کند که خواننده احساس می‌کند موسیقی تنها با شنیدن فهم نمی‌شود، بلکه با زیستن در بستر اجتماعی‌اش قابل درک است. بحث او درباره مسئولیت اخلاقی پژوهشگران از احترام به جامعه میزبان تا حساسیت به شیوه‌های بازنمایی بعدی انسان‌گرایانه به متن می‌دهد و نشان می‌دهد که علم موسیقی‌شناسی نمی‌تواند از اخلاق جدا باشد. بخش‌های میانی کتاب به ماهیت موسیقی به عنوان فرهنگ می‌پردازد؛ اینکه موسیقی نه یک «اثر» بلکه یک «رفتار» است که بر اساس روابط اجتماعی، ساختارهای اقتصادی و هویت‌های جمعی شکل می‌گیرد. رایس به‌ویژه در بحث درباره نوشتن تاریخ موسیقی نشان می‌دهد که چگونه سنت‌های موسیقایی از طریق حافظه جمعی، محیط‌های یادگیری و فرایندهای تغییر تاریخی تداوم می‌یابند. موسیقی در روایت او پدیده‌ای ایستا نیست؛ از مهاجرت و فناوری تا جهانی‌شدن و خلق ژانرهای هیبرید، همه نیروهایی هستند که سنت‌های موسیقایی را دگرگون می‌کنند و قوم‌موسیقی‌شناسی دقیقا در این عرصه حرکت می‌کند. رایس در فصل‌های پایانی، جایگاه معاصر این رشته را ترسیم می‌کند: در جهانی که موسیقی از مرزها عبور می‌کند، تلفیق می‌شود، دگرگون می‌شود و اغلب به ابزار هویت‌یابی تبدیل می‌گردد، قوم‌موسیقی‌شناسان هم پژوهشگرند و هم میانجیانی فرهنگی که برای ارزش‌گذاری برابر سنت‌های گوناگون تلاش می‌کنند. او با تأملی واقع‌گرایانه اشاره می‌کند که قالب کوتاه کتاب اجازه ارائه مطالعات عمیق را نمی‌دهد، اما هدف آن نیز ارائه یک چشم‌انداز روشن، موجز و قابل فهم است هدفی که با مهارتی مثال‌زدنی محقق شده است. در مجموع، «اتنوموزیکولوژی: مقدمه‌ای بسیار کوتاه» نقطه ورود ایده‌آلی برای هر خواننده‌ای است که می‌خواهد بفهمد موسیقی چگونه در زندگی انسان‌ها ریشه دارد، چگونه تغییر می‌کند و چگونه فهم آن می‌تواند ما را به درکی گسترده‌تر از فرهنگ و انسانیت نزدیک‌تر کند؛ کتابی مختصر اما اندیشمندانه که هم برای دانشجویان و هم برای علاقه‌مندان عمومی، دروازه‌ای قابل اعتماد به یکی از جذاب‌ترین شاخه‌های علوم انسانی است.