کتاب کلاس پرنده

کتاب «کلاس پرنده» اثر نویسنده‌ی برجسته‌ی آلمانی، اریش کستنر، نخستین بار در سال ۱۹۳۳ در آلمان منتشر شد؛ آخرین رمان کودکانه‌ی او پیش از سلطه‌ی رژیم نازی است و امروزه یکی از آثار کلاسیک ادبیات کودک اروپایی به شمار می‌رود.
«کلاس پرنده» روایتی گرم، پرشور و در عین حال تأمل‌برانگیز از زندگی گروهی پسر نوجوان در مدرسه‌ای شبانه‌روزی است. داستان در روزهای سرد پیش از کریسمس می‌گذرد و ماجراهای پنج پسر نوجوان را دنبال می‌کند: مارتین، دانش‌آموز بورسیه و جدی؛ جانی، پسر خلاقی که نمایشی با عنوان «کلاس پرنده» نوشته است؛ اولی، پسر شوخ‌طبع و مهربان؛ ماتز و سباستین. این گروه کوچک، با هم در برابر دانش‌آموزان مدرسه‌ی رقیب وارد درگیری می‌شوند و ماجراهایی از سرقت کتاب، نزاع مدرسه‌ای و تلافی‌هایی کودکانه را از سر می‌گذرانند. در این میان، همدلی، دوستی و شجاعت نوجوانانه، روایت را با گرمای انسانی و حس تعلیقی صمیمی همراه می‌سازد. در کنار این کنش‌های پسرانه، لایه‌هایی از واقعیت اجتماعی و روانی نیز به‌آرامی در دل روایت جای می‌گیرند. آشنایی با «غیرسیگاری»، پزشک سابقی که از زندگی شهری کناره گرفته و حالا در یک واگن متروکه زندگی می‌کند، دریچه‌ای به سوی فرار از رنج، ازخودبیگانگی، و جست‌وجوی معنا باز می‌کند. تلاش قهرمانانه‌ی اولی برای نجات او، سرانجام به بازگشت این مرد مرموز به جایگاه معلمی و مراقبت از نوجوانان منجر می‌شود؛ گویی حلقه‌ی گسسته‌ای از پیوند میان نسل‌ها دوباره ترمیم می‌شود. کستنر با زبانی ساده اما با طنز هوشمندانه و نثری سرشار از جزئیات، جهان مدرسه‌ی شبانه‌روزی را به شیوه‌ای زنده و ملموس ترسیم می‌کند. شخصیت‌ها با ویژگی‌های منحصر به‌فرد خود جان می‌گیرند و فضای داستان با آنکه به دهه‌ی ۳۰ میلادی تعلق دارد، همچنان برای خوانندگان امروز قابل لمس است. حضور خود نویسنده در خلال روایت، با در هم آمیختن لحن راوی اول شخص و گفت‌وگوی مستقیم با خواننده، روایتی متافیکشنال را رقم می‌زند که از دل سنت قصه‌گویی کودکان بیرون می‌آید اما فراتر از آن می‌رود. او داستان را نه صرفا برای سرگرمی، بلکه برای تأملی اخلاقی بر دنیای ناپایدار بیرون از دیوارهای مدرسه می‌نویسد. مضامینی چون وفاداری، شجاعت، عدالت و همدلی در سراسر داستان تنیده شده‌اند. پرش نمادین اولی از پنجره - در صحنه‌ای که او با چتر نجاتی ابتدایی برای نجات دوستش اقدام می‌کند - به صحنه‌ای استعاری بدل می‌شود: مواجهه‌ی کودک با ترس، عبور از آن، و تصاحب لحظه‌ای از بزرگسالی. همچنین فقر مارتین، تلاش او برای موفقیت تحصیلی، و حمایت ضمنی دوستانش از او، تصویری از نابرابری‌های اجتماعی را در بستری انسانی و کودکانه بازتاب می‌دهد. تصویرسازی‌های والتر تریر، هم‌پای متن، به اثر حال‌وهوایی خاص می‌دهند: کاریکاتورهایی زنده، سرشار از شور زندگی و جزئیات ظریف، که خنده و تأمل را هم‌زمان برمی‌انگیزند. ترجمه‌ی آنتیا بل نیز با دقت و لطافت، فضای فرهنگی و زبانی دهه‌ی ۳۰ را به انگلیسی معاصر منتقل کرده است؛ بی‌آنکه نثر اصیل کستنر را مخدوش کند.
با وجود گذشت نزدیک به یک قرن از نگارش آن، «کلاس پرنده» همچنان خواننده را به وجد می‌آورد. این کتاب، نه فقط اثری برای کودکان، بلکه اثری است برای همه‌ی آنانی که در جست‌وجوی نوری انسانی در تاریکی تاریخ هستند.