کتاب رزیتا خاتون

کتاب «رزیتا خاتون» مجموعه‌ای از نوشته‌های طنزآمیز و انتقادی سید مهدی شجاعی است که در فاصله‌ی دو سال و نیم انتشار ماهنامه‌ی «نیستان» به چاپ می‌رسید. این نوشته‌ها در قالب ستونی ثابت با همین عنوان (رزیتا خاتوم) منتشر می‌شد و به دلیل زبان تند، بی‌پرده و نیش‌دار، خیلی زود به یکی از بخش‌های پرخواننده و بحث‌برانگیز مجله بدل شد. نویسنده‌ی این ستون از مجله، با بهره‌گیری از طنز اجتماعی، به نقد رفتارها، عادات و تناقض‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه‌ی ایران می‌پرداخت و با زبانی خودمانی و گاه عامیانه، مسائل جدی را در قالب موقعیت‌های خنده‌دار و کنایه‌آمیز مطرح می‌کرد. عنوان «رزیتا خاتون» در واقع نامی نمادین و طنزآلود است که نویسنده برای شخصیت یا راوی این نوشته‌ها برگزیده بود؛ شخصیتی که با نگاهی تیزبین و بی‌ملاحظه، به روایت و تحلیل رویدادها و پدیده‌های روز می‌پرداخت. این لحن بی‌پروا و صریح، هم باعث محبوبیت این ستون از مجله شد و هم حساسیت‌هایی را برانگیخت. نقطه‌ی اوج این حساسیت‌ها، انتشار مطلبی با عنوان ازدواج به شکل تعاونی بود که رئیس وقت دادگستری تهران آن را خلاف عفت عمومی تشخیص داد و از نویسنده و مجله شکایت کرد. این شکایت به برگزاری دادگاهی انجامید که متن کامل دفاعیه‌ی شجاعی در آن، در کتاب آمده است. اما چرا این دفاعیه مهم است؟ دفاعیه‌ی شجاعی در دادگاه، از نظر لحن و ساختار، نمونه‌ای از طنز جدی و انتقاد اجتماعی است. او در این متن، با استناد به مفاهیم حقوقی و فرهنگی، از حق آزادی بیان و نقش طنز در نقد اجتماعی دفاع می‌کند و نشان می‌دهد که طنز می‌تواند ابزاری برای اصلاح و آگاهی‌بخشی باشد، نه تهدیدی برای اخلاق عمومی. در نهایت، دادگاه حکم به تبرئه‌ی او داد، اما شجاعی در اعتراض به این روند و فضای محدودکننده، انتشار مجله‌ی نیستان را متوقف کرد. علاوه بر متون مجله و دفاعیه، شامل دو مصاحبه با نویسنده است که پس از ماجرای دادگاه انجام شده‌اند. این گفت‌وگوها، هم فضای فکری و دغدغه‌های شجاعی را روشن‌تر می‌کنند و هم تصویری از شرایط فرهنگی و مطبوعاتی دهه‌ی هفتاد ارائه می‌دهند.