کتاب مطالعات اجتماعی مرگ

شاید این نخستین کتابی باشد که به پدیده مرگ در جامعه گذار از سنت ایران و ورود به دنیای مدرن از حوزه های متفاوت می‌پردازد. گرد‌آورنده کتاب می‌؛وید بر همین اساس، سعی داشته که این اثر و جستارهایش را در نقطه صفر مرگ مطالعه‌ای میان رشته‌ای در ایران دیروز و امروز قرار بدهد تا چالشی باشد برای گفت و گو و صحبت از پدیده‌ای که جفری گورر آن را موضوعی تابویی می‌نامد که موجب درگیری ذهنی اعضای بیشتری از جامعه آکادمیک ایران باشد و آن را به مثابه شاخه‌ای بینارشته ای به رسمیت بشناسد. موضوعی که اگرچه ساکت و آهسته حرکت کرده و گاهی وقفه هم داشته است اما دیگر خود را ملزم به تکرار اندیشه های دورکیم، کویلر راس و دیگر پژوهشگران نمی‌داند و در مسیری نو با شتاب در دیگر نقاط جهان در حرکت است. کتاب پیش رو در دو بخش جستار و مقاله تنظیم شده است. در بخش جستارها ما با تنوعی از موضوعات و رویکردهای مختلف همچون جامعه شناسی، فلسفه، تاریخ اجتماعی، پزشکی، روان شناسی، ادبیات، هنر و انسان شناسی روبرو هستیم. این کتاب با ادبیات نظری در حوزه مطالعات مرگ آغاز شده است. در اینجا ادبیات نظری مورد توجه بر تقسیم بندی آنچه تا پیش از قرن ۲۱ پژوهش و بررسی شده انکار مرگ تابو بودن مرگ و جداسازی آن از جامعه رسانه و مرگ خاطره جمعی مطالعه هولوکاست و مناسک گذار و آنچه مهجور مانده؛ معنای مرگ، سازمانی شدن مرگ و مرگ اجتماعی تمرکز دارد. کهنسالی خاک‌سپاری قتل و شهادت داشته است. جستارهایی که در فصل اول به تاریخ اجتماعی مرگ و مردن می پردازد بازه زمانی دوره صفوی تا به امروز را در نظر گرفته است. از نحوه مراودات ایرانی‌ها با عتبات عالیات و متبرک شیعی در عراق عثمانی تا ابعاد مختلف مرگ اعم از رابطه فرد متوفی و بازماندگان، جان دادن مرگ در بستر، ساماندهی گورستان‌های تاریخی از دیگر مباحث مطرح شده این کتاب است. برای نگاه‌داری چنین فضاهایی ساماندهی یکی از مهم ترین عملکردهای مدیریت شهری است. آنگاه که این تصمیم با اداره شهر و منطق اقتصادی گره می خورد مرگ چرخشی به سوی سرمایه داری بر می دارد. حال راهکار ساماندهی ایدئال این فضاها و منظرها چیست؟ اینکه ساماندهی و اهمیت دادن به گورستان‌های تاریخی چقدر می‌تواند مورد اهمیت واقع شود از نگاه یکی از دو نویسنده بر بحث شکل دهندگی بخشی از مناظر درباره انسان‌ها و آغازگری برای معماری بوده است. به عبارتی گورستان به مثابه منظری فرهنگی است که باید در حفظ و اعتلای آن کوشید. گورستان به مثابه امری اجتماعی یک لایه و معنا را در بر ندارد بلکه بیشمار لایه های آشکار و پنهان را در خود نگاه باید بدانیم که پرداختن به این لایه‌های فرهنگی مرتبط با مرگ - اعم از مناظر و فضاها یا مناسک و روش‌ها - تنها موضوع و دغدغه پژوهشگران نخواهد بود، بلکه نحوه مواجهه فرهنگ و جامعه با این پدیده چه در دوران احتضار و چه پس از مرگ از دیگر موضوعات مهم و مورد توجه است. کافی است به دو فضای پیشاصنعنی و صنعتی جامعه ایران نگاهی بیندازیم. مرگ آنگاه که امری سنتی محسوب می‌شد و در متن زندگی جامعه ایرانی قرار داشت به یک‌باره به بیرون از فضای زندگی پرت شد و دیگر امری عینی در نظر گرفته نمی‌شود. چنین تغییر و تحولی در جامعه دین‌دار ایرانی پس از انقلاب چگونه عمل کرده است؟
مقالات متنوع این کتاب هرکدام کوشیده‌اند تا پاسخی برای این سوال‌ها بیابند.