کتاب جامعه شناسی کاربردی در زندگی روزمره

کتاب «جامعه شناسی کاربردی در زندگی روزمره» نوشته زیگمونت باومن با همکاری تیم می، تلاشی است برای گشودن دریچه‌ای تازه به شیوه اندیشیدن جامعه‌شناختی. این کتاب نه یک متن درسی مرسوم است و نه تلاشی برای فهرست کردن نظریه‌پردازان کلاسیک یا مکاتب فکری. آن‌چه باومن در این اثر دنبال می‌کند، درخواستی است به تغییر زاویه نگاه؛ نگاهی که به جای دیدن پدیده‌ها در سطح فردی یا طبیعی، آن‌ها را در بافت اجتماعی و در ارتباط با ساختارهای فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مشاهده می‌کند. کتاب با این پرسش آغاز می‌شود که «جامعه‌شناسی چگونه می‌اندیشد؟» پاسخ باومن ساده نیست، اما روشن است: جامعه‌شناسی از ما می‌خواهد که آن‌چه را بدیهی می‌پنداریم، زیر سوال ببریم. از این منظر، زندگی روزمره سرشار از مجموعه‌ای از عادت‌ها، نقش‌ها و انتظاراتی است که آن‌قدر عادی شده‌اند که دیگر دیده نمی‌شوند. اما جامعه‌شناس، از نظر باومن، کسی است که این پرده عادت را کنار می‌زند تا ساختارهای پنهان و نیروهای نامرئی‌ای که رفتارها و روابط را شکل می‌دهند، آشکار شوند. کتاب در فصل‌های مختلف به بررسی مفاهیمی چون نقش اجتماعی، فرد و جامعه، نظم و کنترل، تفاوت و نابرابری، مصرف‌گرایی، و هویت می‌پردازد. در هر فصل، نویسنده با مثال‌هایی گاه ساده و روزمره، و گاه با ارجاع به پدیده‌های کلان، نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از زاویه‌ای دیگر به مسائل نگاه کرد. مثلا در بحث نقش اجتماعی، مسئله‌ای به ظاهر ساده مثل رفتار یک پیشخدمت در رستوران، به مثابه نمایشی از نقش‌های اجتماعی تحلیل می‌شود که در آن، فرد نه با هویت شخصی، بلکه با هویتی نقش‌محور ظاهر می‌شود. در فصل مربوط به «فرد و جامعه»، باومن تلاش می‌کند تا رابطه‌ی میان آزادی فردی و ساختارهای اجتماعی را بررسی کند. از نظر او، فرد در خلأ وجود ندارد؛ انتخاب‌ها، سلیقه‌ها، و حتی تصور ما از خودمان، همگی در درون چارچوب‌هایی شکل می‌گیرند که جامعه آن‌ها را تعریف کرده است. همین نگاه در فصل مربوط به «مصرف» هم پی گرفته می‌شود. مصرف، در این کتاب به‌عنوان یک عمل صرفا اقتصادی تحلیل نمی‌شود، بلکه به‌عنوان سازوکاری برای تولید هویت، تعلق و حتی معنا در زندگی افراد بررسی می‌شود.
باومن در سراسر کتاب از ارائه نسخه‌های ساده یا پاسخ‌های قطعی پرهیز می‌کند. هدف او نه آموزش جامعه‌شناسی به‌عنوان مجموعه‌ای از اطلاعات، بلکه پرورش توانایی دیدن جهان از منظر جامعه‌شناختی است. این دیدن، گاه دردناک است، چون ما را با پیچیدگی‌ها، تناقض‌ها و نابرابری‌هایی روبه‌رو می‌کند که پیش‌تر از آن‌ها غافل بوده‌ایم. اما همین مواجهه، از نظر باومن، نخستین گام برای نقد وضعیت موجود و تصور آینده‌ای متفاوت است.
«جامعه شناسی کاربردی در زندگی روزمره» کتابی است که خواننده را وادار می‌کند مکث کند، دوباره بپرسد و از تکرار نگریستن به جهان به شیوه‌ای سطحی دست بردارد. اثری است که هم به پاسخ و هم به پرسش وفادار است. پرسشی درباره اینکه ما که هستیم، در چه جهانی زندگی می‌کنیم و این جهان چگونه ساخته شده است.