کتاب چشم بهشتی

رمان «چشم بهشتی» نوشته‌ی دیوید آلموند، که نخستین‌بار در سال ۲۰۰۰ منتشر شد، یکی از آثار مهم ادبیات نوجوانان است که در پیوندی ظریف میان رئالیسم جادویی و ماجراجویی سورئال حرکت می‌کند. آلموند در این اثر، جهانی می‌سازد که هم‌زمان آشنا و رازآلود است؛ جهانی که در آن سه کودک یتیم - ارین، ژانویه و ماوس - در جست‌وجوی معنایی تازه از زندگی، هویت و تعلق، کودکی زخمی خود را پشت سر می‌گذارند. آنان که در خانه‌ی وایت‌گیتس با برچسب «آسیب‌دیده» زیسته‌اند، با ساختن قایقی موقتی و رهایی از دنیایی که آنان را در چارچوبی ثابت تعریف کرده، راهی رودخانه می‌شوند؛ سفری که تمثیلی از حرکت به سوی ناشناخته‌ها و حق‌جویی در دل تاریکی است. هنگامی که قایق‌شان در منطقه‌ی گل‌آلود و متروک بلک‌میدن گرفتار می‌شود، دختری مرموز با ظاهری خاص و اندام‌های پرده‌دار وارد زندگی‌شان می‌شود؛ دختری که «چشم بهشتی» نامیده می‌شود و همراه سرپرست کم‌حرف اما مراقبش، پدربزرگ، در یک چاپخانه‌ی متروکه زندگی می‌کند. حضور چشم بهشتی با گفتار شاعرانه و رفتارهایی که حالتی نیمه‌زمینی و نیمه‌ماورایی دارند، دنیای این سه کودک را دگرگون می‌کند؛ او «آن شادی پنهان زیر تاریکی» را می‌بیند و همین توانایی، قهرمانان داستان را به مواجهه با رنج‌های ناپدیدشده‌ی درونشان فرا می‌خواند. در ادامه‌ی این مواجهه، کودکان به کاوش در گذشته‌ی چشم بهشتی می‌پردازند و نشانه‌هایی می‌یابند مبنی بر این‌که او احتمالا تنها بازمانده‌ی یک کشتی غرق‌شده است؛ رازی که پدربزرگ به‌گونه‌ای محافظ‌کارانه پنهان نگاه داشته است. اما در دل این رمز و راز، آنچه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، شکل‌گیری رابطه‌ی عاطفی میان بچه‌ها و چشم بهشتی است؛ رابطه‌ای که لایه‌های عمیق‌تری از شخصیت‌ها را آشکار می‌کند: اشتیاق ارین برای یافتن رد مادرش، نیاز ژانویه به آشتی با گذشته، و عطش ماوس برای داشتن جایی که بتواند به آن تعلق داشته باشد. آلموند در این میان مرز میان واقعیت و خیال را محو می‌کند؛ بلک میدن به مکانی بدل می‌شود که در آن خاطره، رویا، ترس و امید، هم‌نشینی رقیق اما پرقدرتی پیدا می‌کنند. سفر کودکان از سطحی ماجراجویانه فراتر می‌رود و به سفری نمادین به درون ناآرامی‌های روحی‌شان تبدیل می‌شود؛ جایی که ملکوت، مرگ، رستگاری، و امکان شفای معنوی دائما در کنار هم حضور دارند. قدرت آلموند در نثر غنایی و تصاویر نمادینی است که همچون خواب‌هایی روشن و سرشار از معنا روایت را پیش می‌برند؛ ویژگی‌ای که منتقدان آن را «لحن رویای نبوی» نامیده‌اند. با این حال، همین کیفیت شاعرانه ممکن است برای برخی خوانندگان گیج‌کننده جلوه کند و پایان‌بندی باز و مبهم داستان نیز از جمله مواردی است که گاه انتقاد برمی‌انگیزد. با وجود این، اصالت عاطفی رابطه‌ی میان کودکان، هم‌نشینی تاریکی و نور در جهان داستان، و قدرت نمادین چشم بهشتی باعث شده «چشم بهشتی» یکی از آثار مهم و ماندگار آلموند به شمار آید؛ رمانی که برای خوانندگانی که به رئالیسم جادویی، ماجراجویی‌های احساسی و کاوش‌های وجودی علاقه دارند، تجربه‌ای تأثیرگذار و فراموش‌نشدنی خواهد بود.