منظور ما از فقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ورزی پیش از نظریه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پردازی، همه اقدامات و فعالیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تشریعی و قانون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذارانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای است که بر علم فقه مبتنی بر نظریه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پردازی مقدم است، ولی از نظر تاریخی پس از این فقه پدید آمده است؛ یعنی علم اصول فقه که نقطه عطف بزرگی در تاریخ فقه اسلامی به شمار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رود و ما پس از این بدان خواهیم پرداخت، و در اینجا تنها به این اشاره بسنده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنیم که علم اصول فقه از نظر تاریخی در پایان سده دوم هجری، جلوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گر شد؛ یعنی پس از ظهور اثر بنیادین این علم که در الرسالۀ امام محمد بن ادریس شافعی (د: 204ق.) عینیت یافت. بنابراین، کانون توجه ما در این بخش به یک قرن و نیم منحصر خواهد شد؛ یعنی از زمان برآمدن اسلام تا زمان پیدایی علم اصول فقه.
کتاب اسلام فقیهان
نگاه معاصر