کتاب بازار آری کاپیتالیسم نه

کتاب «بازار آری کاپیتالیسم نه» با ویراستاری گری چارتیه و چارلز دبلیو. جانسون و انتشار در سال ۲۰۱۱، یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های نظری در سنت آنارشیسم فردگرا و سوسیالیسم آزادی‌خواه است که مرز میان بازار آزاد و سرمایه‌داری را بازتعریف می‌کند. این مجموعه از مقالات با گردآوردن صداهای متنوع، از پرودون، تاکر و ولترین دکلر گرفته تا متفکران معاصر همچون کوین کارسون و رودریک لانگ، بحثی پرچالش را پیش می‌برد: اینکه بازار به معنای واقعی خود لزوما با سرمایه‌داری یکی نیست و بسیاری از بی‌عدالتی‌های منسوب به بازارها، در حقیقت ریشه در امتیازات قانونی، قدرت دولتی و انحصارهای نهادی دارد. هسته‌ی اصلی استدلال کتاب بر تمایز میان «بازارها» به مثابه مبادله‌ی داوطلبانه، مالکیت غیرمتمرکز و روابط آزاد از سلسله‌مراتب، با «سرمایه‌داری» به‌مثابه نظامی از امتیازات دولتی، تمرکز ثروت، سلطه‌ی شرکت‌ها و زمین‌داری بزرگ تکیه دارد. ویراستاران نشان می‌دهند که سرمایه‌داری مدرن نه محصول رقابت آزاد، بلکه حاصل شبکه‌ای از حمایت‌های سیاسی و قانونی است که به نفع نخبگان اقتصادی عمل می‌کند. بنابراین نقد این کتاب نه مخالفت با بازار به معنای داوطلبانه و آزاد، بلکه مخالفت با تحریف بازارها در قالب امتیازهای ساختاری است. ساختار کتاب به گونه‌ای طراحی شده است که هر بخش بر جنبه‌ای از این تمایز تمرکز دارد. بخش نخست به «بازارهای تحریف‌شده» اختصاص دارد و توضیح می‌دهد که چگونه انحصارها، مقررات تبعیض‌آمیز و موانع ورود، رقابت آزاد را از بین می‌برند. بخش دوم به بحث مالکیت و دارایی می‌پردازد، با مقالاتی درباره نقد مالکیت معنوی، خاستگاه حقوق مالکیت و امکان اشکال بدیل مالکیت مشارکتی. بخش سوم بر کار، قدرت شرکتی و نابرابری متمرکز است و نقش کارفرمایان، شرکت‌های بزرگ و بازار کار مزدی را در تثبیت سلسله‌مراتب اقتصادی تحلیل می‌کند. در نهایت، بخش چهارم مسائل اجتماعی و هویتی مانند تبعیض جنسیتی، نژادپرستی و بحران زیست‌محیطی را در نسبت با منطق سرمایه‌داری و امکان پاسخ‌های مبتنی بر بازارهای آزادی‌خواهانه بررسی می‌کند. از منظر تحلیلی، یکی از نقاط قوت اصلی کتاب شفاف‌سازی مفهومی آن است. نویسندگان با وضوح نشان می‌دهند که نقد سرمایه‌داری لزوما نقد بازار نیست، و این تمایز می‌تواند به بازتعریف گفت‌وگوهای سیاسی بین راست و چپ یاری رساند. همچنین تنوع صداها، از متفکران کلاسیک تا نظریه‌پردازان معاصر، باعث می‌شود کتاب هم ریشه‌ی تاریخی داشته باشد و هم برای مباحث امروز کارآمد باشد. به‌ویژه توجه آن به عدالت اجتماعی، تبعیض ساختاری و مسائل زیست‌محیطی نشان می‌دهد که بازارهای آزادی‌خواهانه را نمی‌توان صرفا به عرصه‌ی مبادله‌ی اقتصادی محدود کرد. در عین حال، مجموعه خالی از چالش نیست. برخی از منتقدان آن را بیش از حد نظری می‌دانند و اشاره می‌کنند که مسیر گذار از سرمایه‌داری متکی به امتیاز به سوی بازارهای آزاد هنوز به‌طور کافی تبیین نشده است. همچنین، پرسش‌های عملی درباره‌ی چگونگی تأمین کالاهای عمومی، زیرساخت‌ها یا هماهنگی در جامعه‌ی بدون امتیازهای نهادی، در بسیاری از مقالات بی‌پاسخ می‌ماند. از آنجا که کتاب مجموعه‌ای از مقالات است، انسجام آن گاه دچار نوسان می‌شود و برخی مقالات برای مخاطبان تازه‌وارد به سنت آنارشیسم بازار دشوار به نظر می‌رسند.
با این همه، «بازار آری کاپیتالیسم نه» اثری جسورانه و پرمغز است که گفت‌وگو درباره‌ی رابطه‌ی میان آزادی، عدالت و اقتصاد را باز می‌گشاید. این کتاب نشان می‌دهد که می‌توان همزمان هم مدافع بازارهای داوطلبانه بود و هم منتقد سرمایه‌داری شرکتی، و این چشم‌انداز تازه‌ای برای بازاندیشی در مورد قدرت، مالکیت و برابری به دست می‌دهد. برای پژوهشگران نظریه‌ی سیاسی، علاقه‌مندان به سوسیالیسم آزادی‌خواه و منتقدان سرمایه‌داری معاصر، این کتاب یک منبع الهام‌بخش و ضروری است.