کتاب پس از سقوط : نظام کمونیستی

کتاب «تخته شطرنج بزرگ: برتری ایالات متحده و الزمات ژئو‌استراتژیک‌اش» نوشته زبیگنیو برژینسکی، در سال ۱۹۹۷ منتشر شده و یکی از مهم‌ترین آثار تحلیل ژئوپلیتیک معاصر به شمار می‌آید. برژینسکی که از سال ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۱ مشاور امنیت ملی آمریکا در دولت کارتر بود، در این کتاب با استفاده از چارچوب نظری «قاره‌ی اورآسیا» خود، که مرکز ثقل قدرت جهانی را شکل می‌دهد، تبیین می‌کند چرا و چگونه ایالات متحده باید با توجه به گستره‌ی پهناور اورآسیا، سیاست خارجی و امنیتی خود را سامان دهد تا از چالش‌ها و رقبای بالقوه جلوگیری کند. او در مقدمه عنوان می‌کند که هیچ قدرتی جز آمریکا نمی‌تواند به‌صورت بی‌واسطه نقش «آربیتریوم» معادلات در اورآسیا را ایفا کرده و موازنه‌ای پایدار برقرار سازد. برژینسکی هدف نهایی سیاست آمریکایی را نه فتح سرزمینی، بلکه تثبیت وضعیتی می‌داند که از یک‌سو از ظهور هر رقیب قدرتمند در قلب اروپا و آسیای مرکزی جلوگیری کند و از سوی دیگر ایده‌ی «جامعه جهانی» مبتنی بر همکاری را پیش ببرد. در ادامه‌ی کتاب، برژینسکی مفاهیم کلیدی و نقشه‌ی نظری خود را در قالب تحلیل مناطق مختلف اوراسیا و بازیگران مهم جهانی ارائه می‌دهد. نخست چهار بازیگر اصلی در «اوراسیا» معرفی می‌کند: اروپا، روسیه، چین و هند؛ و تأکید می‌کند امریکا باید به‌گونه‌ای برنامه ریزی سیاسی کند که هیچ‌یک نتواند بر کل قاره تسلط یابد و نظم جامعه‌ی جهانی را تهدید نماید. سپس او «گرهگاه‌های ژئو‌پلیتیک» را معرفی می‌کند که نقشش در موازنه‌ی قدرت تعیین‌کننده است: ۱) اروپا به‌عنوان سکوی دمکراسی و پل تلاقی منافع غرب و قاره‌ی آسیا؛ ۲) روسیه به‌مثابه‌ی «چالش هویت» پس از فروپاشی شوروی؛ ۳) منطقه‌‌ی «بالکان اورآسیا» (کشورهای آسیای مرکزی) که خلأ قدرت آن را با بحران‌های قومی و رقابت‌های منطقه‌ای تعریف می‌کند؛ ۴) چین با افق رو به صعود اقتصادی و نظامی؛ و ۵) ژاپن در نقش متحد اقتصادی و امنیتی آمریکا در شرق دور. برژینسکی در هر فصل به‌تفصیل کارکرد هر کدام از این مناطق را در ساختار کلی نظم جهانی تشریح می‌کند و برای هر یک توصیه‌‌های راهبردی مشخص ارائه می‌دهد.