کتاب اصول ارکستراسیون

نیکلای ریمسکی کرساکف یکی از چهره‌های برجسته‌ی موسیقی دوره رمانتیک روسیه بود. او علاوه بر نوشتن آثار محبوبی چون «شهرزاد» و «داستان قیصر سالیان»، به‌عنوان مدرس بزرگی در حوزه‌ی ارکستراسیون شناخته می‌شود. کتاب «اصول ارکستراسیون» مهم‌ترین اثر آموزشی اوست که به نسل‌های بعدی موسیقیدانان و آهنگسازان، فنون و ظرایف ترکیب صداها در ارکستر را می‌آموزد. نویسنده نوشتن این اثر را از سال ۱۸۷۳ آغاز کرد، اما اصل متن به اتمام نرسید. در ۱۹۱۲ ماکسیمیلیان شتین‌برگ، شاگرد وی، متن را کامل کرد و نخستین بار در سال ۱۹۱۳ در سن پترزبورگ منتشر شد. کتاب از دو بخش اصلی تشکیل شده است. بخش اول شامل شش فصل نظری است که به گروه‌بندی سازها و ویژگی‌های هر یک می‌پردازد. فصل اول نگاهی کلی به گروه‌های ارکسترال دارد و دسته‌های اصلی را به چهار شاخه تقسیم می‌کند: رشته‌ای‌ها، بادی‌های چوبی، بادی‌های برنجی و سازها با توان نگهداری صدای کم (مانند چنگ و انواع کوبه‌ای). در فصول دوم و سوم، مباحث مربوط به ملودی و هارمونی و فتیچر آموزش داده شده اند. فصل چهارم به ترکیب گروه‌های مختلف در بافت ارکسترال اختصاص یافته است که شامل آموزش تکنیک‌های هماهنگی مختلف میان سازها است. فصل پنجم نحوه‌ی تنظیم سازها برای همراهی با خواننده یا بخش کر آموزش داده می‌شود و فصل ششم به عنوان افزونۀ بخش اول، به سازهای ملودیک اختصاص یافته است. بخش دوم کتاب شامل بیش از صد مثال موسیقایی از آثار خود ریمسکی کرساکف است که به‌صورت شماره‌گذاری‌شده در فصول جداگانه گردآوری شده‌اند. این مثال‌ها کاربست عملی مفاهیم نظری مطرح‌شده در بخش اول را به تصویر می‌کشند و برای حل تمرین و تحلیل پیشنهاد می‌شوند. به طور کلی، اهمیت این اثر در دنیای امروز نیز کم نشده است و کماکان بسیاری از استادان ارکستراسیون و اساتید موسیقی، آموزش‌‌های مفهومی این کتاب و مثال‌های آن‌را پایه‌‌ی آموزش خود قرار می‌دهند. ریمسکی کرساکف می‌گوید «خلاقیت در هنر با تکنیک عجین است و تکنیک قابل آموزش است». او معتقد است گرچه خلاقیت را نمی‌توان به‌طور فرمولی آموزش داد، اما با آموزش اصول فنی و تکنیکی، آهنگساز توان بروز ابتکارات خود را در ارکستراسیون خواهد داشت.