کتاب نظریه ای تازه در باب ابصار

کتاب «نظریه‌ای تازه در باب ابصار» اثر جورج بارکلی، یکی از فیلسوفان برجسته‌ی دوره‌ی مدرن اولیه، اثری بنیادین در فلسفه‌ی ادراک و فلسفه‌ی ذهن است. این مقاله، که در سال ۱۷۰۹ منتشر شد، نظریه‌های متداول زمان خود در مورد ادراک بصری و رابطه‌ی بین بینایی و فضا را به چالش می‌کشد و بازاندیشی رادیکالی در مورد چگونگی فهم ما از فاصله و اندازه ارائه می‌دهد. بارکلی استدلال می‌کند که ادراک بصری ما ذاتی و مبتنی بر اصول هندسی نیست، بلکه محصول تجربه، عادت و تطبیق نشانه‌های بصری با تجربه‌های لمسی است.
بارکلی با بررسی فرضیه‌های رایج درباره‌ی ادراک فاصله، نشان می‌دهد که نظریه‌هایی که بر پایه‌ی زوایای پرتوهای نور و اصول هندسی طراحی شده‌اند، ناکافی‌اند. او مثال می‌آورد که حتی در شرایط نور کم یا در مواجهه با اشیاء مبهم، انسان قادر است فاصله‌های نسبی را تشخیص دهد؛ واقعیتی که توضیح هندسی قادر به توجیه آن نیست. به این ترتیب، بارکلی نشان می‌دهد که درک فضایی ما بیش از آنکه ذاتی باشد، مبتنی بر تجربه و تطبیق مداوم بین حس بینایی و تجربه‌های لمسی است. بارکلی تأکید می‌کند که ما از طریق تجربه می‌آموزیم که نشانه‌های بصری خاص، مانند اندازه‌ی تصویر روی شبکیه یا زاویه‌ی همگرایی چشم‌ها، با فاصله‌ی واقعی اشیاء مرتبط هستند. این تداعی‌ها با تکرار و تمرین تبدیل به الگوهای خودکار می‌شوند، به گونه‌ای که توانایی قضاوت بصری درباره‌ی فاصله بدون استدلال آگاهانه شکل می‌گیرد. این فرآیند، شباهت قابل توجهی به یادگیری زبان دارد، جایی که رابطه‌ی میان واژه و معنا بر اساس مواجهه‌ی مکرر و تجربه شکل می‌گیرد. محور دیگر اندیشه‌ی بارکلی، نقش عادت و تجربه در ادراک است. او بر این باور است که همان‌طور که انسان می‌آموزد حالات چهره را به عنوان شاخص احساسات تفسیر کند، به همان ترتیب یاد می‌گیرد نشانه‌های بصری را به عنوان شاخص فاصله تفسیر نماید. این تداعی‌ها محصول تجربه‌های پیشین و نظم‌های مشاهده‌شده در جهان‌اند و نشان می‌دهند که ادراک فعال و اکتسابی است، نه صرفا بازتاب مستقیم واقعیت. مقاله‌ی بارکلی پیامدهای مهمی برای فلسفه‌ی ذهن و دیدگاه غیرمادی‌گرایانه او دارد. با تأکید بر نقش تجربه و عادت، او وجود جهان مادی مستقل از ذهن را به چالش می‌کشد. به عبارت دیگر، اشیاء تنها تا زمانی که درک می‌شوند وجود دارند و ماهیت آن‌ها جدا از تجربه‌ی ذهنی قابل تفکیک نیست. این مقاله، پیش‌درآمدی بر سیستم فلسفی جامع‌تر بارکلی و پایه‌ای برای آثار بعدی او در فلسفه‌ی ادراک و نظریه‌ی واقعیت محسوب می‌شود.
«نظریه‌ای تازه در باب ابصار» بازاندیشی رادیکالی بارکلی درباره‌ی ادراک بصری ارائه می‌دهد. با نشان دادن اهمیت تجربه، عادت و تطبیق نشانه‌ها با احساسات لمسی، او نظریه‌های هندسی رایج را به چالش می‌کشد و ادراک را پدیده‌ای فعال، یادگرفتنی و ذهنی معرفی می‌کند. این مقاله نه تنها در حوزه‌ی اپتیک و فلسفه‌ی ادراک اهمیت دارد، بلکه زمینه‌ی نظری و فلسفی گسترده‌ای برای فهم ماهیت واقعیت و رابطه‌ی ذهن با جهان فراهم می‌آورد. بارکلی با این اثر، بنیان دیدگاه‌های فلسفی خود را در باب غیرمادی‌گرایی و طبیعت ذهن بنا نهاد و تأثیرگذاری آن تا قرن‌ها ادامه یافته است.