مجموعه حاضر شامل تعدادی ترجمه، مقاله، یادداشت و نقد نویسنده از چند سال پیش تا امروز است که به موضوعاتی از دوران هخامنشیان و قبل از آن تا پس از اسلام می پردازد. محتوای این کتاب درباره مسائل تاریخی، دینی، لغوی و دستوری است. اثر پیش رو شامل 3 گفتار است که عبارتند از: «ترجمه ها و اقتباس ها»، «مقالات و یادداشت ها» و «نقد». برخی از ترجمه‌ها مربوط به واژه‌های مندرج در قرآن کریم، واژه‌های پهلوی اشکانی در مندایی، افلاطون و ایران و... است. برخی مقالات و یادداشت‌ها مربوط به داستان الهی نامه عطار، یادداشت‌های لغوی و دستوری است. و ... نقدهایی به مقالات احمد تفضلی، ترجمه فارسی کفالایا، شکونتالا و ... اختصاص دارد.
در بخشی از کتاب آمده است:
" فان اس نام ریحانی را در شمار دانشمندان و متفکران پرشماری آورده که به دربار مامون آمد و شد داشته اند و نام او را در کنار بشر مریسی، استاد معتزلی و رئیس طایفه مریسیه، درج کرده و ظاهرا با این کار خواسته مشرب فکری او را نشان دهد. با آن که بیش تر منابع موجود اتفاق دارند که ریحانی متکلمی خوش قریحه بوده، چیزی در این باره از او نمانده تا بتوان مساله را دقیق تر بررسی کرد. در قولی که در آغاز مقاله از یاقوت نقل کردیم، سیاق عبارت طوری است که لفظ «کلام» را باید همین کلام به معنای معمول تعبیر کرد و «صناعه الکلام» در آن جا به معنای آرایش سخن است. در سیاق کلامی (به معنای علم کلام) است که لفظ معنای متکلمی و الاهیدانی دارد. هر سه نفری که در این عبارت نام آن ها آمده است، علاوه بر آنکه در ادب فصیح و صاحب سبک بوده اند، پیرو اصول معتزله و از استادان آن مکتب فکری هم بوده اند."
کتاب چهل گفتار در فرهنگ و تاریخ و ادب ایران
نشر گویا
احمدرضا قائم مقامی
