کتاب ببر بنگال در باغ وحش بغداد

نمایشنامه‌ی «ببر بنگال در باغ‌وحش بغداد»، نوشته‌ی راجیو جوزف، اثری تاریک، فلسفی و چندلایه است که نخستین‌بار در سال ۲۰۰۹ روی صحنه رفت و با جسارت در پرداخت به جنگ عراق، مرز میان انسان و حیوان، قربانی و شکارچی، و گناه و رستگاری را درهم می‌شکند. داستان در روزهای نخست حمله‌ی آمریکا به بغداد در سال ۲۰۰۳ آغاز می‌شود و از حادثه‌ای واقعی الهام می‌گیرد: کشته شدن یک ببر در باغ‌وحش بغداد به دست یک سرباز آمریکایی. از دل این واقعه‌ی به ظاهر ساده، جوزف جهانی استعاری می‌سازد که در آن واقعیت و خیال، مرگ و زندگی، عقل و جنون به شکلی درخشان درهم می‌آمیزند. در آغاز نمایش، دو تفنگدار دریایی آمریکایی، کو و تام، در باغ‌وحش بغداد نگهبانی می‌دهند و از ببر بنگالی محافظت می‌کنند که پس از سقوط صدام در آنجا مانده است. تام با غرور اسلحه‌ی طلایی‌ای را که از کاخ عدی، پسر صدام حسین، دزدیده است، به رخ می‌کشد. اما وقتی این اسلحه را جلوی قفس ببر تکان می‌دهد، حیوان تحریک می‌شود و دست تام را می‌درد. کو در پاسخ، با همان اسلحه به ببر شلیک می‌کند و او را می‌کشد. از همین لحظه، چرخه‌ای از مرگ، تسخیر، گناه و ویرانی آغاز می‌شود. روح ببر در بغداد سرگردان می‌شود و به دنبال معنای وجودی خود می‌گردد؛ تام با دستی مصنوعی و روحی تکه‌تکه به میدان بازمی‌گردد، و کو در احساس گناه و جنون فرو می‌رود. در این میان، موسی، مترجم عراقی، در میان نیروهای اشغالگر و مردم خود گرفتار است؛ خیانت، ترس و ناتوانی‌اش نمادی از فروپاشی اخلاقی در جهانی جنگ‌زده است. جوزف در این نمایش از ببر به عنوان استعاره‌ای چندوجهی بهره می‌گیرد: او هم قربانی است و هم شکارچی، هم حیوان و هم فیلسوف. زبان ببر شاعرانه و تأمل‌برانگیز است، گویی نماینده‌ی وجدان گمشده‌ی بشر در برابر خشونت بی‌پایان جنگ. در مقابل، انسان‌هایی که باید حامل عقل و اخلاق باشند، به غارتگرانی حیوان‌صفت بدل می‌شوند. از خلال گفت‌وگوها، مرز میان انسان و حیوان فرو می‌ریزد و مفهوم انسانیت زیر سوال می‌رود. اسلحه‌ی طلایی، کاخ عدی، و غنائم جنگی، همگی به نمادهایی از طمع و فساد اخلاقی تبدیل می‌شوند که در پس شعار آزادی پنهان شده است. از نظر ساختاری، «ببر بنگال در باغ‌وحش بغداد» ترکیبی از طنز سیاه، سورئالیسم و درام روان‌شناختی است. جوزف با مهارتی چشمگیر، ارواح مردگان را وارد صحنه می‌کند تا ذهنیت تسخیرشده‌ی بازماندگان را به تصویر بکشد. این ارواح نه‌فقط نشانه‌ی باورهای مذهبی، بلکه تجسم عذاب وجدان، خشونت سرکوب‌شده و نابسامانی اخلاقی هستند. همین پیچیدگی نمادین، گاه نمایش را دشوار و متافیزیکی می‌کند، اما در عین حال به آن عمقی می‌بخشد که از مرز روایت جنگ فراتر می‌رود.
در نهایت، این اثر نمایشی، تلاشی است برای درک معنای رستگاری در جهانی که روح انسان را از درون می‌خورد. جوزف با پرسش‌هایی کوبنده نمایش را می‌بندد: آزادی چه زمانی به اشغال بدل می‌شود؟ چه کسی واقعا حیوان است؟ و آیا انسان می‌تواند از گناه جنگ رهایی یابد؟ «ببر بنگال در باغ‌وحش بغداد» در مرز میان خیال و واقعیت، کمدی و تراژدی، فلسفه و خشونت می‌رقصد و تماشاگر را با پرسشی بی‌پاسخ رها می‌کند: در جهانی که ببرش سخن می‌گوید، آیا انسان هنوز گوش شنوا دارد؟