اخیرا مورخ صاحب نظر کشور، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر رسول جعفریان با انتشار کتاب «درس‌‌‌هایی درباره فرق اسلامی» در صدد رفع این خلاء قرار گرفتند و از زاویه نگاه تاریخی، دانش ملل ونحل را کاویده اند. بدیهی است که اگر ملل ونحل، زیر نور چراغ مطالعه «علم تاریخ» بررسی شود؛ نکاتی از آن استنباط می‌شود که کمتر دیده و گفته شده و زوایایی پنهان از آن هویدا خواهد شد که نوعا متکلمین بدان وقعی ننهاده اند. به همین مناسبت سیدعلی بطحائی در گزارشی به اهم مطالب بدیع این کتاب اشاراتی دارد که می‌خوانید؛
یکم: این اثر در بررسی ۱۵ مسئله ملل ونحلی سامان یافته است و مولف از این رهیافت، نقبی تاریخی به موضوعات ملل و نحلی دارد. در مقدمه طرح مباحثی مانند معرفی برخی ردیه نویسی‌‌‌ها، نقش اعتقادنامه‌‌‌ها، تأثیر منابع ادبی، جایگاه جغرافیایی فرق ومذاهب، توجه به متون فارسی و رجالی ملل ونحل، خاستگاه فرهنگی و تمدنی این دانش بررسی شده است و توجه به این نکات مغفول به مخاطب گوشزد شده است. معرفی سبک‌‌‌های متعدد ملل نگاری، توجه به گزارش‌‌‌های ایستا وپویا از این دانش و توجه اکید مصنف به داده‌‌‌های رجالی زمینه‌‌‌هایی هستند باعث ایجاد نگاهی متفاوت در این دانش خواهد شد.
دوم: معرفی کتابی نادر و فقهی که همزمان با نگارش نخستین آثار ملل ونحل در قرن سوم توسط ابوبکر خلال(م۳۱۱) نوشته شده بسیار قابل تأمل است. جعفریان در معرفی این کتاب، احکام فقهی اصحاب ملل ونحل را بیان کرده و خلاء تحلیل‌‌‌های فقهی در دانش ملل ونحل را تا حدودی مرتفع نموده است. احکامی مانند نکاح، جزیه در جهاد، زکات، بیع وشرا با اهل ذمه و احکام اطفال مشرکین و…در ذیل مباحث فقهی یهودونصارای ومجوس بسیار راهگشاست.
کتاب درس هایی درباره فرق اسلامی
علم
رسول جعفریان
