کتاب مادر ایکاروس

«مادر ایکاروس» (۱۹۶۵) نمایشنامه‌ای کوتاه و سورئال از سام شپرد است که در اوایل دوران کاری‌اش نوشته شده و رد پای نگاه خاص و آزمایشی او به زندگی آمریکایی را در خود دارد؛ همان نگاهی که بعدها در آثار پرآوازه‌ترش چون «غرب حقیقی» و «کودک مدفون» آشکارتر شد. این اثر در فضایی آوانگارد و مختص تئاتر تجربی خارج از برادوی شکل گرفته و با دیالوگ‌های پراکنده، طنزی تلخ و بازی با اسطوره و روزمرگی، تصویری از اضطراب‌ها و تنش‌های پنهان در پس ظاهر عادی آدم‌ها ارائه می‌دهد.
نمایشنامه در یک بعدازظهر تابستانی، جایی نزدیک دریا، روایت می‌شود: پنج شخصیت - هاوارد، بیل، پت، فرانک و پگی - در حال پیک‌نیک و تماشای جت‌های نمایشی روز چهارم جولای هستند. مکالماتشان ساده و پراکنده است؛ جملات در هم می‌روند و دوباره گسسته می‌شوند، و همین شلختگی زبانی آشکار می‌سازد که پشت این گفت‌وگوهای ظاهرا بی‌اهمیت، ناگفته‌ها و ترس‌های عمیق‌تری نهفته است. در این میان، تصویر پرواز جت - که در عنوان اثر با نام «ایکاروس» پیوند خورده - به نشانه‌ای شوم بدل می‌شود: یادآور افسانه ایکاروس که با بال‌های مومی‌اش به آسمان نزدیک شد و در نهایت سقوط کرد. شپرد در این اثر از طرح کلاسیک پرهیز می‌کند؛ ماجرایی سرراست روایت نمی‌شود و به‌جای آن، حال و هوا، شوخی‌های گاه خنده‌دار و گاه آزاردهنده، و تغییرات ناگهانی فضا، نمایش را پیش می‌برند. این تضاد بین لحظات سبک‌سرانه و اضطرابی زیرپوستی، همان چیزی است که به «مادر ایکاروس» طعم تلخ و عجیبش را می‌دهد. سقوط جت در پایان، نه‌تنها یادآور افسانه ایکاروس است، بلکه بازتابی از دغدغه‌های قرن بیستم درباره جاه‌طلبی انسانی، پیشرفت تکنولوژیک و تهدیدهای ناپیدای آن است. در دل این ساختار آزاد، مضامینی چون غرور و ویرانی، بیگانگی و ناتوانی در بیان، و تماشاگر بودن در برابر حادثه‌ای بزرگ دیده می‌شود؛ شخصیت‌ها با تمام میلشان برای پیوستن، همچنان درگیر ترس‌ها و خیالات شخصی می‌مانند. زبان، به‌جای آنکه وسیله‌ای برای ارتباط باشد، به بازی و مانعی بدل می‌شود که تنهایی هر یک را عیان می‌سازد. اگرچه «مادر ایکاروس» در مقایسه با شاهکارهای بعدی شپرد کمتر شناخته شده است، اما اهمیتش در نمایش آزمایشی‌بودن فرم و تلفیق طنز و هراس در متنی کوتاه است؛ نمایشی که هم به سنت آوانگارد آمریکایی وفادار می‌ماند و هم اضطراب‌های جمعی دوران خود - از جنگ و فناوری گرفته تا ترس از سقوط و شکست - را در مقیاسی کوچک اما گویا بازتاب می‌دهد.
در کمتر از یک ساعت، شپرد از دل یک پیک‌نیک ساده در کنار ساحل، روایتی می‌سازد درباره انسان‌هایی که با چشمان باز به فاجعه نگاه می‌کنند، اما درگیر خنده و انکار و خیال باقی می‌مانند؛ استعاره‌ای از جاه‌طلبی، آسیب‌پذیری و نابینایی بشر در برابر خطراتی که خود می‌سازد.