کتاب پیکر انسان در هنر اسلامی

کتاب «پیکر انسان در هنر اسلامی: میراث گذشته و تحولات پس از اسلام» به قلم ایوا بئر، به طور خاص بر موضوع طراحی پیکر با وجهه نظر تاریخی، در دوران اسلامی و قبل از آن پرداخته است. کتاب با این توضیح آغاز می‌شود که بررسی «پیکر انسان» در هنر اسلامی نیازمند رویکردی دی‍اکرونیک و مبتنی بر مشاهده‌ی عینی نقاشی‌ها و پیکره‌های به‌کاررفته در تزئینات معماری و هنرهای خرد (مانند سرامیک و فلزکاری) است. پس از این، نویسنده ابتدا چارچوبی نظری معرفی می‌کند که طی آن هنر ایرانی-اسلامی را هم ادامه‌ای از سنت‌های ساسانی و رومی می‌بیند و هم محصول تحول‌ها و ادغام‌های بومی، به‌ویژه در دوره‌ی فاطمیه و پس از آن. پس از ذکر این مقدمات، فصل نخست کتاب آغاز می‌گردد به دوران خلافت فاطمیان اختصاص یافته است. مطابق با تحلیل تاریخی نویسنده، آثار معماری مثل قصر احمد عباسی در قصر عمّار و کاوش‌های باقیمانده از قصر خربت‌المفجر سرمنشأ آمیختگی طرح‌های رومی، قبطی و بین‌النهرینی بوده است. وی با مثال‌هایی از کاشی‌‌کاری‌های لعاب‌دار و مجسمه‌‌سازی‌های سنگی دوره‌ی فاطمی، نشان می‌دهد چگونه فنون بازنمایی انسان از پیکره‌های حجاری‌شده‌ی پیشااسلامی به حروف‌نگاری‌ و نگارگری‌های مینیاتوری منتقل شده است. فصل دوم کتاب به هنرهای دوران عباسی اختصاص یافته است. پس از مرگ خلیفه‌های نخستین، هنرمندان دوران خلافت عباسیان، به تقلید از ساسانیان، به تصویرگری پادشاهان و رویدادهای درباری ادامه دادند؛ هرچند اغلب این آثار در سکه‌ها، سطوح فلزی و اندکی در نقاشی‌های دیواری بازتاب یافته است. نویسنده بررسی می‌کند که چگونه پادشاهان عباسی، برای نمایش مشروعیت حکومت، سیمایی ایدئال‌شده از خود در فرمالیسمی نزدیک به نگارگری رومی-بیزانسی به جا گذاشته‌اند. تحلیل او شامل تکیه بر نمونه‌هایی مانند نقش‌های حجاری‌شده در بصره یا نقاشی‌های اموی در مسجد جنبه است. فصل سوم کتاب به پیدایش هنر تصویرگری کتب یا همان نگارگری اختصاص یافته است. نویسنده شرح می‌دهد که مینیاتورهای قرن پنجم هجری قمری به بعد، گرچه در خدمت قصه‌گویی ادبی بودند، به‌تدریج صحنه‌هایی از جنگ‌ها، جشن‌ها، پیکارها و حتی کارزارهای طنز‌آمیز (کاریکاتورهای اولیه) را به تصویر کشیده‌اند. فصل چهارم کتاب مربوط به هنر ایران صفوی تا قاجار است و در نهایت فصل آخر کتاب نیز به هنرهای موجود در همین دوره در مناطق عثمانی و هند اختصاص یافته است.