مخزن‌الاسرار نخستین منظومه از پنج منظومه‌ی نظامی است که وی آن را در جوانی سروده است. این کتاب را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد. بخش اول شامل ابیاتی در توحید و ستایش و ذکر عظمت و قدرت خداوند و مناجات به درگاه اوست و نعت‌هایی درباره‌ی رسول اکرم (ص) و توصیف معراج آن حضرت، مدح ملک فخرالدین بهرام‌شاه و سپس گفتارهایی درباره‌ی سبب نظم کتاب، فضیلت سخن، برتری سخن منظوم بر منثور، در معرفت دل و طلب حقایق و سپس توصیف مکاشفه‌هایی در خلال دو خلوت است. حدود هشتصد بیت از مخزن به بیان این مقدمات اختصاص دارد. بخش دوم کتاب شامل بیست مقاله است که در آن‌ها مطالبی اخلاقی و گاه انتقادی طرح می‌شود که در خلال بسط و بیان، با اندیشه‌ها و مضامین و تصویرهایی مناسب همراه می‌گردد و مخاطب به رعایت آن‌ها سفارش و ترغیب می‌شود و در پایان هم داستانی نقل می‌گردد که با موضوع کانونی مقاله کم‌وبیش تناسبی دارد. او مخزن را تحت تأثیر چند عامل مهم سروده است که در شیوه‌ی بیان او تأثیر مستقیم داشته‌اند. از مهم‌ترین این عوامل، نگرانی و اضطراب او از قضاوت پیران و ادبای معاصر پیش رو و سابق بر خود است که مبادا به سبب جوانی او را به‌عنوان شاعر در جرگه‌ی ادیبان و شاعران عصر نپذیرند. از سخنان نظامی درباره‌ی ابنای روزگار و فضلا و ادبای عصر می‌توان این نگرانی را آشکارا دریافت. کتاب پیش رو گزیده‌ای از این کتاب ارزشمند را در خود جای داده است.
کتاب گزیده مخزن الاسرار نظامی
سخن
کامل احمدنژاد
