کتاب بستان العارفین و تحفه المریدین

بستان العارفین متعلّق به شاخه‌ای از متون صوفیّه است که در آنها داستان‌های صوفیان و پارسایان تدوین شده است و به سبب اشتمال بر گزارش‌هایی از احوال و اقوال پیشگامان تصوّف اهمّیتی ویژه دارد. برای نمونه، این کتاب بیش از صد حکایت مشترک با تذکرة الاولیاء عطّار دارد و کهن‌ترین روایت چهل و هشت حکایت از تذکرة‌ الاولیاء در آن موجود است. مصحّح در مقدّمه پس از معرّفی کتاب و ساختار آن، از منابع احتمالی کتاب، متون هم‌عصر یا پس از آن، و ارزش‌های گوناگون بستان سخن گفته است. سپس به مباحث دیگری چون بررسی‌ ویژگی‌های زبانی، شگردهای ادبی و صنایع هنری، معرّفی نسخه‌های خطّی و در نهایت سنجش نسخه‌ها و روش تصحیح آن پرداخته است. تصحیح انتقادی متن بر مبنای پنج نسخۀ شناخته شده از کتاب صورت گرفته است و در مواضعی که همۀ نسخ نادرست بوده است و یا عبارت به سبب تفاوت عمدۀ نسخه‌ها ابهام داشته، متن با توجّه به منابع جنبی تصحیح شده است.

بستان العارفین و تحفة المریدین بیست و پنج باب دارد. باب اوّل تا دهم، شرح کوتاهی از مبانی نظری تصوّف و مطالبی است که طالبان تصوّف باید از آن آگاه باشند. باب یازدهم تا بیستم شرح کرامات، حکایات و اقوال ده تن از زاهدان و صوفیان را شامل می‌شود. مولّف، در هریک از این باب‌ها یکی از مشایخ صوفیه را به‌اختصار معرّفی می‌کند و سپس حکایاتی از او نقل می‌کند. باب بیست و یکم تا باب بیست و سوم شامل بعضی اذکار و اوراد و فضیلت آنهاست. باب بیست و چهارم شرح روایتی از امام جعفر صادق (ع) در باب «اختیارات ایّام» است و درحقیقت تلفیقی از باورهای کهن ایرانیان و اندیشه‌های مسلمانان است. موضوع باب بیست و پنجم گرفتگی ماه و فتنه‌هایی است که در پی آن در طول سال به وجود می‌آید.