کتاب مجله نقد اندیشه 1

«ارتجاع» عموما با میل بی پایانش به «گذشته» و گرایش افراطی اش به ارزش‌های کلاسیک شناخته می شود. خشک اندیشی تاریخی طولانی دارد و حتی در نگاه برخی، مرتجعان چندان هم جریان پلیدی نیستند، چرا که از سر دلبستگی خالصانه به سنت و ظواهر آن با زمانه خود سر ستیز دارند. وانگهی، در بادی امر چنین به نظر می رسد که آرزوی بازگشت به گذشته تاریخی نیز امر مذمومی نیست و گاهی می‌تواند تسکینی بر بحران هویت ایرانیان باشد، اما خطر مرتجعان تنها در ستایش از نوستالژی یا بازآفرینی شکوهمند آن خلاصه نمی‌شود، بلکه آنها با اتکا به ظاهرگرایی محض می‌کوشند تا گذشته را به زمان حال بکشانند و هر بخشی از زمان حال را که با گذشته سازگار نیست دور بریزند؛ همان طور که امروزه گروهی به دنبال تجلی بی چون و چرای سنت‌های عربی صدر اسلام هستند؛ یا طیفی دیگر، سودای بازگشت به آیین پادشاهی و سنت‌های باستانی صدر ایران را دارند و برخی هـم رجعت به سنت های اروپای قرن شانزدهم را در سر می پرورانند. در سیاست هر سه نیروی ارتجاع ایران و ایرانی به مشابه یک کل واحد غایب است.