کتاب آخرین روزهای راجر فدرر و چند پایان دیگر

به قول چوران، «بخت بزرگ نیچه» این بود که «بختش مانند پایان خودش، تمام شد: یعنی در سرخوشی!» البته چوران -که زوال عقل، او را به پوچی کشاند - اینجا به پایان زندگی نیچه، یعنی 25 اوت 1900، اشاره نمی‌کند؛ آن هم بعد از یک دهه تحت مراقبت بودن نیچه که ابتدایش با مادرش بود و بعد مجسمۀ بی‌جان او را خواهرش تروخشک می‌کرد. الیزابت، خواهر نیچه، هم کنترل بدن برادرش را در دست داشت و هم شوربختانه کنترل آثار او را در دست داشت؛ و او را از نویسنده‌ای که دربارۀ «ضدیهودیگری لعنتی» نوشته بود و آن را «علت جدایی رادیکال او از خواهرش» می‌دانست یعنی همان نویسنده‌ای که آخرین کلمات کمابیش فهمیدنی‌اش این ادعا بود که دوست داشت «همۀ ضدیهودها را با گلوله بکشد» به کسی تبدیل کرده بود که همه او را به شیوه‌ای انکارناپذیر به هیتلر و نازیسم نسبت می‌دادند. به‌قول ریچارد وولین در کتاب «وسوسۀ بی‌خردی»، «نیچه که در زندگی شانس نیاورده بود، در مرگ هم اصلا شانس نیاورد.»

میلوش نیز کمابیش با خوانندگانش از موضع بالا حرف می‌زد، انگار او همیشه آن بالا سیر می‌‎کرد. اینجا اصلا بحث احترام به‌خود و عزت‌نفس نیست، مسئلۀ مهم احساس اغراق‌آمیز او دربارۀ جایگاه بلندی است که دیگران به آن توجه زیادی دارند. شاید بگویید که خب حق دارد، به‌هرروی این آدم برندۀ جایزۀ نوبل شده است؛ اما مگر می‌شود فراموش کرد، وقتی او بارها و بارها این را یادآوری می‌کند؟ البته او این مسئله را با حالت خودستایی بیان نمی‌کند، بلکه اندیشه‌ها، نظریات و تأملات او سرانجام به‌شکل مشخصی به‌قول مارتین ایمیس (که دربارۀ ژوزه ساراماگو بیان می‌شود) با لحنی «نوبل‌گونه» می‌گوید. این مسئله بیشتر زمانی اتفاق می‌افتد که لحن روشنفکرانه و از موضع بالا به خلق‌وخوی طبیعی شخص تبدیل می‌شود؛ انگار که او دیگر صبح‌ها برای خودش چای درست نمی‌کند، بلکه یک فنجان چای نوبل، به‌همراه نیمروی نوبل و چند برش بیکن نوبل نوش جان می‌کند.

در آن نشست مطبوعاتی، موری از این گفت که دیگر توان تحمل درد و رنج‌هایش را ندارد؛ البته نه‌فقط رنج‌های بازی در بالاترین سطح تنیس دنیا، اینکه حتی نمی‌توانست به‌خاطر درد، جوراب و کفش‌هایش را به‌راحتی بپوشد. در بیشتر این نشست‌ها، با حضور خبرنگاران، پاسخ‌های منطقی و همه‌فهم او سبب می‌شد که پرسش‌های عمیق‌تری از او بپرسند. آیا او با روانشناسی در حوزۀ ورزش مشاوره کرده بود؟ بله! ولی فایدۀ چندانی نداشت، چون هنوز درد و رنجش سر جایش بود. اگر آن روانشناس موفق می‌شد که درد و رنج او را از بین ببرد، آن وقت می‌شد گفت که کارش را درست انجام داده است... اما تمام آن نشست برای عذاب‌دادن موری و البته جذب مخاطب طراحی شده بود. موری می‌گفت که لحظۀ پایان فرا رسیده است، شاید چون تصویری از پایان نداشت - پایانی برای تمرینات، ریکاوری و درد - و هیچ نشانه‌ای از آن پایان را نمی‌دید، و ممکن بود دوباره بتواند به روزهای اوجش برگردد. وقتی داشتم مصاحبۀ این ورزشکار را می‌دیدم که - کم از گلادیاتورها نداشت - بیتی از ترانۀ «پایان» همواره در ذهنم مرور می‌شد: «گمشده‌ای در بیابان درد، از جنس روم باستان!»