کتاب دولت و جامعه در گذار چین به دموکراسی

کتاب «دولت و جامعه در گذار چین به دموکراسی» اثر شیائوجین گوئو که نخستین بار در سال ۲۰۰۳ توسط انتشارات راتلج منتشر شد، تحلیلی بدیع از چرایی بقای دولت قوی و جامعه مدنی نسبتا ضعیف در چین ارائه می‌دهد؛ پرسشی کلیدی برای فهم امکان، ماهیت و زمان‌بندی هر گذار دموکراتیک در این کشور. این پژوهش بر پایه کار میدانی گسترده‌ای استوار است که گوئو در تابستان ۲۰۰۰ از طریق ۹۹ مصاحبه با مقامات، روشنفکران، کارآفرینان و شهروندان عادی در پکن، هنگ‌کنگ و منطقه یانگ‌تسه انجام داده است.
گوئو در کتاب خود، این واقعیت را واکاوی می‌کند که رشد اقتصادی چین نه‌تنها منجر به تقویت جامعه مدنی و ظهور نیرویی قوی برای دموکراتیزاسیون نشده، بلکه در بسیاری موارد دولت مرکزی را بیش از پیش تثبیت کرده است. او این وضعیت را در هفت فصل تحلیلی تبیین می‌کند: از تعریف پویایی دولت قوی-جامعه ضعیف، تا بررسی سنت‌های کنفوسیوسی در بوروکراسی، تحلیل اختلافات و ضعف مخالفان، ترجیحات مردم برای ثبات اقتصادی، وابستگی نخبگان اقتصادی به دولت، و در نهایت، بررسی امکان دموکراتیزاسیون از بالا. گوئو استدلال می‌کند که فرهنگ سیاسی چین عمیقا تحت تأثیر کنفوسیوس‌گرایی است که بر شایسته‌سالاری و اقتدارگرایی بوروکراتیک تأکید دارد؛ این فرهنگ در تلفیق با ساختارهای لنینیستی پس از مائو، به دولتی کارآمد و مقتدر اما غیرپاسخگو منجر شده است. این دولت، ثبات را اولویت اصلی خود می‌داند و برای بسیاری از شهروندان، به‌ویژه در شرایط رشد اقتصادی سریع، این ثبات بر آزادی‌های سیاسی مقدم است. در همین حال، گوئو نشان می‌دهد که اپوزیسیون سیاسی - به ویژه روشنفکران و فعالان پس از رویداد میدان تیان‌آن‌من - به دلیل اختلاف در استراتژی‌ها و گسست از احساسات عمومی نتوانسته‌اند نیرویی موثر برای تغییر ایجاد کنند. حتی کارآفرینان خصوصی، که در نظریه‌های کلاسیک گذار دموکراتیک اغلب به عنوان موتور اصلاحات سیاسی مطرح می‌شوند، در چین به دلیل وابستگی به شبکه‌های قدرت حزبی، انگیزه‌ای برای رویارویی با نظام موجود ندارند. یکی از نقاط قوت کتاب، استفاده خلاقانه از مصاحبه‌های کیفی در کنار چارچوبی نظری است که عناصر تاریخی (کنفوسیوس‌گرایی)، نهادی (لنینیسم) و اقتصادی (اولویت رشد بر آزادی سیاسی) را درهم‌می‌آمیزد. منتقدانی مانند رابرت گامر، دقت روش‌شناختی گوئو و پرهیز او از ساده‌سازی تحولات پیچیده چین را ستوده‌اند.
در نهایت، گوئو به این نتیجه می‌رسد که دموکراتیزاسیون در چین - اگر اساسا رخ دهد - به احتمال زیاد از طریق فرآیندی تدریجی و هدایت‌شده از بالا خواهد بود؛ فرآیندی که توسط نخبگان حاکم و به‌ویژه اصلاح‌طلبان درون حزب آغاز می‌شود، نه از دل بسیج عمومی. همین تحلیل واقع‌گرایانه و مبتنی بر شواهد، کتاب «دولت و جامعه در گذار چین به دموکراسی» را به منبعی ضروری برای پژوهشگران سیاست چین و همه علاقه‌مندان به فهم مسیرهای ممکن آینده این کشور بدل می‌سازد.