کتاب نمایشنامه نویسی: ساختار کنش

کتاب «نمایشنامه‌نویسی: ساختار کنش» نوشته‌ی سم اسمایلی با همکاری نورمن ای. برت، اثری جامع و مرجع در حوزه‌ی نظریه دراماتیک و آموزش نمایشنامه‌نویسی است که نخستین بار در سال ۱۹۷۱ منتشر شد و در نسخه‌ی اصلاح‌شده و گسترش‌یافته‌ی خود در اکتبر ۲۰۰۵ توسط انتشارات دانشگاه ییل بار دیگر جایگاهش را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین متون آموزشی تثبیت کرد. این کتاب نه یک راهنمای ساده بلکه نوعی نقشه‌ی کامل برای درک ساختار نمایشنامه و فرایند خلاقیت دراماتیک است. اسمایلی در این اثر، با تکیه بر تجربه‌ی چند دهه تدریس و پژوهش، نشان می‌دهد که نمایشنامه صرفا مجموعه‌ای از دیالوگ‌ها یا شخصیت‌ها نیست، بلکه کنشی ساختاریافته است که اجزای گوناگون-طرح، شخصیت، اندیشه، زبان، ملودی و صحنه-را در یک کل منسجم گرد هم می‌آورد. او کتاب را به دو بخش اصلی تقسیم می‌کند: در بخش نخست به فرایند فردی نمایشنامه‌نویس می‌پردازد؛ از جرقه‌ی اولیه‌ی ایده و پرورش آن گرفته تا نگارش پیش‌نویس و بازنویسی‌های متعدد. این بخش به‌ویژه برای نشان دادن اهمیت تخیل، پشتکار و بازنگری پیوسته نوشته شده است. بخش دوم به اصول بنیادین نمایشنامه می‌پردازد: طرح و روایت، شخصیت‌پردازی، مضمون و اندیشه، زبان و بیان، موسیقی و ملودی متن، و سرانجام صحنه. اسمایلی در اینجا به پیوند میان این عناصر تأکید می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه هرکدام بر دیگری اثر می‌گذارد و کلیتی زنده می‌سازد. ویژگی مهم نسخه‌ی اصلاح‌شده‌ی کتاب، افزودن مباحثی درباره‌ی نمایشنامه‌نویسان معاصر چون تام استاپارد و تونی کوشنر، اشاره به فرم‌های غیرسنتی درام و همچنین مسائل کاربردی همچون حق‌کپی‌رایت و قالب‌های استاندارد نسخه‌نویسی است. بدین ترتیب، متن هم وفادار به اصول کلاسیک باقی می‌ماند و هم با تحولات جدید هنر دراماتیک همراه می‌شود. مضمون محوری کتاب، رابطه‌ی میان ساختار و آزادی است. اسمایلی معتقد است هرچند الهام و اصالت ضروری‌اند، اما بدون ساختار، درام فاقد نیروی پیش‌برنده خواهد بود. ساختار از دید او نه به معنای یک الگوی فرمولی، بلکه به‌منزله‌ی نظمی است که کشمکش، بحران، نقطه‌ی اوج و فرود را سامان می‌دهد و به روایت، نیروی حیاتی می‌بخشد. در این چارچوب، شخصیت‌ها صرفا عناصری مستقل نیستند بلکه همان کنش را می‌آفرینند، مضمون از دل روابط و تصمیمات بیرون می‌آید و زبان بازتابی از روان شخصیت‌ها و بینش نویسنده است. از نقاط قوت کتاب، جامعیت و دقت نظری آن است. اسمایلی توانسته است متنی بیافریند که هم برای نویسندگان تازه‌کار چارچوبی روشن فراهم کند و هم برای حرفه‌ای‌ها فرصتی برای بازاندیشی و تعمیق باشد. تعادل میان نظریه و مثال‌های عملی، غنای تحلیلی اثر را دوچندان کرده است. با این حال، نثر متراکم و آکادمیک آن می‌تواند برای برخی خوانندگان تازه‌وارد دشوار باشد و گاه به نظر برسد که بلافاصله کاربردی نیست، زیرا نیازمند درنگ و تمرین عملی است.
در نهایت، «نمایشنامه‌نویسی: ساختار کنش» اثری است که در تقاطع آموزش، نظریه و تجربه قرار می‌گیرد. این کتاب با نگاهی همزمان کلاسیک و مدرن، بنیان‌های دراماتیک را تشریح می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از جرقه‌ی اولیه‌ی یک ایده به یک متن نمایشی کامل و منسجم رسید. برای هر کسی که به هنر نمایشنامه‌نویسی جدی می‌نگرد، این کتاب نه تنها راهنما بلکه نوعی همراه فکری و الهام‌بخش به شمار می‌رود.