کتاب آزادی و ضرورت در تفکر مارکس

کتاب «آزادی و ضرورت در تفکر مارکس» نوشته‌ی میلاد عمرانی، پژوهشی فلسفی و نظری است که به بررسی یکی از بنیادی‌ترین مسائل در اندیشه‌ی کارل مارکس می‌پردازد: نسبت میان آزادی انسان و ضرورت‌های حاکم بر جهان اجتماعی و اقتصادی. نویسنده با رویکردی تحلیلی و تاریخی، تلاش کرده است از خلال آثار مارکس، از نوشته‌های جوانی تا آثار پختگی، تصویری روشن از این نسبت ارائه دهد و برداشت‌های رایج، به‌ویژه تفسیرهای غایت‌انگارانه از اندیشه‌ی او را به نقد بکشد. در این کتاب، آزادی نه به معنای صرفا فردی و انتزاعی، بلکه به‌عنوان توانایی جمعی انسان‌ها برای تغییر شرایط مادی و اجتماعی خود فهمیده می‌شود. ضرورت نیز نه جبر مطلق و تغییرناپذیر، بلکه مجموعه‌ای از ساختارها و روابط عینی است که در بستر تاریخی و مادی شکل گرفته و می‌تواند دگرگون شود. نویسنده نشان می‌دهد که مارکس، در تحلیل خود از سرمایه‌داری، به قانونمندی‌هایی دست یافته که همچون قوانین طبیعی عمل می‌کنند، اما این به معنای نفی نقش اراده و کنش انسانی نیست. برعکس، «شناخت» این ضرورت‌ها شرط امکان تحقق آزادی است. نویسنده با بررسی دقیق آثار مارکس، از جمله «سرمایه» و نوشته‌های سیاسی او، بر این نکته تأکید می‌کند که آزادی واقعی تنها در بستر تغییر ضرورت‌های عینی و رهایی از سلطه‌ی روابط سرمایه‌داری معنا پیدا می‌کند. او همچنین به این می‌پردازد که مارکس چگونه با رد هرگونه غایت‌شناسی ماوراءتاریخی، نقش تصادف و امکان را در تاریخ می‌پذیرد و آن را با ضرورت‌های ساختاری پیوند می‌زند. کتاب در نهایت بر این ایده استوار است که آزادی و ضرورت در اندیشه‌ی مارکس نه در تقابل مطلق، بلکه در رابطه‌ای دیالکتیکی قرار دارند و فهم این رابطه می‌تواند به بازخوانی انتقادی مارکسیسم و پرهیز از جبرگرایی اقتصادی یا اراده‌گرایی محض کمک کند. کتاب حاضر هم برای دانشجویان و پژوهشگران فلسفه و علوم اجتماعی و هم برای علاقه‌مندان به نظریه‌ی انتقادی، منبعی ارزشمند به شمار می‌آید و می‌تواند درک عمیق‌تری از یکی از پیچیده‌ترین مباحث اندیشه‌ی مارکس فراهم آورد.