کتاب میدان بهارستان

کتاب «میدان بهارستان: رویدادها و تحولات تاریخی از 1188 تا 1399 خورشیدی» نوشته‌ی حمیدرضا حسینی، اثری جامع است که تاریخ دویست ساله‌ی ایران را از منظر یکی از حساس ترین فضاهای شهری آن روایت می‌کند. نویسنده با این پیش‌فرض که هیچ مکانی در ایران به اندازه‌ی میدان بهارستان، میزبان و شاهد رویدادهای سرنوشت‌ساز دوران قاجار و پهلوی نبوده، این میدان را به مثابه‌ی نبض تپنده‌ی تاریخ معاصر ایران معرفی می‌کند. رویدادهایی همچون استقرار نخستین مجلس شورای ملی و نهضت ملی شدن نفت، به این مکان اهمیتی فراملی بخشیده‌اند، با این حال هویت تاریخی آن همچنان برای بسیاری ناشناخته باقی مانده است.
حسینی برای زدودن این غبار فراموشی، تاریخ بهارستان را در سه لایه‌ی درهم‌تنیده و به ترتیب زمانی واکاوی می‌کند:
لایه‌ی اول، تحولات سیاسی: این میدان که تا پیش از مشروطه شاهد وقایعی چون قتل قائم مقام فراهانی و تاج‌گذاری محمدشاه بود، با استقرار مجلس شورای ملی در عمارت بهارستان، به کانونی بی‌بدیل در حیات سیاسی ایران تبدیل شد. این رویداد، برای نخستین بار مرکزیتی سیاسی و مردمی را در مقابل «دارالحکومه»های سنتی پدید آورد و بهارستان را به عرصه‌ی اصلی تعاملات، تجمعات و درگیری‌های سیاسی بدل کرد.
لایه‌ی دوم، تحولات فرهنگی: این بعد از هویت بهارستان با ساخت مسجد و مدرسه‌ی سپهسالار آغاز شد و در دوره‌ی پهلوی اول با استقرار نهادهای مدرنی چون وزارت معارف، دانشسرای عالی و چندین دانشکده از دانشگاه تهران، به اوج خود رسید. این تمرکز نهادهای فرهنگی، بهارستان را به گرانیگاه و مرکز ثقل فرهنگ و اندیشه‌ی نوین در ایران تبدیل کرد. امروزه نیز با وجود تغییرات، حضور نهادهایی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتابخانه‌ی مجلس، این نقش فرهنگی را تداوم بخشیده است.
لایه‌ی سوم، تحولات کالبدی و معماری: کتاب، سیر تکامل بهارستان را از یک زمین هموار در میان سه باغ بزرگ خارج از شهر نگارستان، نظامیه و بهارستان تا تبدیل شدن به یک میدان شهری مدرن به تصویر می‌کشد. از منظر معماری، این پهنه به موزه‌ای از سبک‌های مختلف دوره‌ی قاجار و معاصر می‌ماند که بناهای شاخصی همچون عمارت بهارستان، مسجد سپهسالار و عمارت مسعودیه را در خود جای داده است.
نویسنده، میان «میدان» به عنوان فضای مستطیل‌شکل امروزی و «پهنه بهارستان» که بافت پیرامونی و باغ‌های تاریخی را در بر می‌گیرد، تمایز قائل می‌شود و توضیح می‌دهد چگونه تحولات این پهنه‌ی گسترده‌تر، سرنوشت میدان را رقم زده است. «میدان بهارستان» اثری است که با پیوند زدن تاریخ سیاسی، فرهنگی و شهرسازی، گامی موثر در مسیر شناخت جامع یکی از مهم‌ترین مکان رویدادهای تاریخ ایران برداشته است.