کتاب رقابت روسیه و غرب در ایران

کتاب «رقابت روسیه و غرب در ایران» نوشته‌ی جورج لنزوسکی، یکی از آثار کلاسیک (چاپ اول: 1949) دربارۀ تاریخ معاصر ایران با تمرکز بر روابط قدرت‌های بزرگ در جغرافیای ایران است. کتاب به ویژه بر رخدادهایی که در بازه‌ی زمانی بین دو جنگ جهانی تا سرآغاز جنگ سرد اتفاق افتاده‌اند متمرکز است. هدف نویسنده، به طور کلی، نشان دادن چگونگی رقابت و تقابل سیاست‌های روسیه و قدرت‌های غربی (عمدتا بریتانیا و ایالات متحده) در قلمرو ایران و تأثیر این نزاع‌ها بر سرنوشت سیاسی و امنیتی ایران، می‌باشد. وی فصل‌هایش را حول رویدادها اصلی، مانند مداخلات نظامی و دیپلماتیک پس از جنگ جهانی اوّل، تحولات نفت و قراردادها، اشغال ایران در ۱۹۴1 و پیامدهای آن، و در نهایت بحران آذربایجان و مناقشات سال‌های ۱۹۴۵-۱۹۴۶ سامان می‌دهد. ساختار کتاب ترکیبی از روایت تاریخی و تحلیل دیپلماتیک است. نویسنده عمدتا بر منابع دیپلماتیک و اسناد مرتبط با روابط خارجی تکیه دارد و سعی می‌کند جریان کلی مداخلات خارجی و واکنش‌های حکومت‌های ایران را به‌صورت پیوسته بازسازی کند. خواننده با خواندن فصول کتاب درمی‌یابد چگونه رقابت برای نفوذ سیاسی و اقتصادی، به‌ ویژه در مسئله‌ی نفت و امنیت خطوط راه‌آهن و بنادر، ایران را به میدان نزاع ‌قدرت‌های بزرگ بدل ساخت و چگونه این رقابت زمینه‌ساز برخوردها و فشارهای سیاسی در داخل شدند. در این میان، فصول دارای تسلسل تاریخی‌اند و از سال‌های پس از جنگ جهانی اوّل تا شکل‌گیری سازوکارهای اولیه‌ی جنگ سرد را پی می‌گیرد و تلاش می‌کند پیوندهای علّی میان اقدامات دولت‌های بزرگ و پیامدهای آن‌ها در عرصه‌ی سیاست داخلی ایران را نشان دهد. با این حال باید افزود که کتاب حاضر بیش از همه بر روابط خارجی متکی است تا شرایط داخلی فرهنگی و سیاسی داخل ایران. از همین رو، می‌توان گفت که کتاب حاضر برای خوانندگانی که به تاریخ دیپلماتیک ایران، مطالعات سیاست‌های خارجه و تاریخ روابط بین‌الملل علاقه‌مندند، منبعی بسیار مفید به شمار می‌آید.