کتاب شاهنامه ابومنصوری

«شاهنامه ابومنصوری» نوشته‌ی محمد دهقانی کتابی دیگر از مجموعه «تاریخ و ادبیات ایران» است. این مجموعه مناسب کسانی است که به تاریخ فرهنگی و ادبی ایران علاقه‌مند هستند و مایلند برگزیده‌ای از بهترین شاهکارهای ادبی ایران را همراه با شرح و تفسیر و زبانی ساده و روشن بخوانند. از این طربق آن‌ها درمی‌یابند که این شاهکارها در کدام فضای تاریخی پدید آمده و چگونه بر آن فضا تأثیر گذاشته‌اند. این مجموعه فقط تاریخ و ادبیات ایران پس از اسلام را دربرمی‌گیرد و می‌کوشد تاریخ ادبی ایران را در پیوند با تاریخ عمومی جهان ببیند و به تحولات فکری و فرهنگی کشورها و اقلیم‌هایی اشاره کند که به نحوی با ایران در ارتباط بوده‌اند و به‌این‌ترتیب گستره‌ای روشن‌تر برای مقایسه‌ی تاریخ و ادبیات ایران و جهان پدید آورد.
شاهنامه ابومنصوری؛ شاهنامه‌ای است که در سال ۳۴۶ ه.ق به دستور و سرمایه‌ی ابومنصور محمد بن عبدالرزاق طوسی، حاکم توس و به دست ابومنصور معمری (ابومنصور المعمری)، وزیر او نوشته شده است. این شاهنامه به نثر نوشته شده و به تاریخ ایران پیش از اسلام می‌پردازد. این کتاب اصلی‌ترین منبع فردوسی برای سرودن شاهنامه بوده است.
اصل این کتاب متاسفانه از بین رفته‌، اما مقدمه‌ی حدودا پانزده صفحه‌ای آن، سال‌ها به عنوان مقدمه‌ی شاهنامه در ابتدای نسخ خطی شاهنامه‌ی فردوسی کتابت می‌شده و به برکت همین نسخ خطی شاهنامه به روزگار ما رسیده است. این پانزده صفحه از شاهنامه‌ی ابومنصوری در کنار تاریخ بلعمی و چند کتاب انگشت‌شمار دیگر، یکی از قدیمی‌ترین نثرهای فارسی است که بر جای مانده و از باارزش‌ترین میراث‌های ادبی زبان فارسی به شمار می‌رود.
دلیل تالیف شاهنامه ابومنصوری، دستور ابومنصور محمد بن عبدالرزاق بود تا تاریخ ایران را (که پس از سقوط ساسانیان، از بین رفته و به صورت و جامع در دسترس نبود) از منابع کتبی و شفاهی گردآوری کنند. در دوران ساسانیان، این‌گونه تاریخ‌ها را «خداینامک» می‌نامیدند، اما در دوران اسلامی کلمه‌ی «خدای» دیگر به معنی شاه نبود و به معنی پروردگار تحول یافته بود، بنابراین این تألیف را همچون تألیفات دیگری از این دست، «شاهنامه» نامیدند.
در خود متن، از چهار فرد به نام‌های «ماخ پیر خراسانی» از هرات، «یزدانداد پسر شاپور» از سیستان، «شاهوی خورشید پسر بهرام» از نیشابور و «شادان پسر برزین» از توس به عنوان راویان داستان‌های شاهنامه‌ی ابومنصوری نام برده شده است.
نویسنده در بخش اول، به بررسی تاریخی شخصیت ابومنصور محمد بن عبدالرزاق، بانی این اثر، و انگیزه‌های سیاسی و فرهنگی او از تدوین شاهنامه می‌پردازد. او نشان می‌دهد که چگونه ابومنصور با الهام از اقدام نصر سامانی در ترجمه‌ی کلیله و دمنه، تصمیم به گردآوری شاهنامه گرفت تا هم مشروعیت سیاسی خود را افزایش دهد و هم نام خود را جاودانه کند. بخش دوم کتاب شامل متن کامل مقدمه‌ی شاهنامه ابومنصوری است که با توضیحات و تحلیل‌های دقیق همراه شده است.
«شاهنامه ابومنصوری» کتابی مفید برای علاقمندان به تاریخ، فرهنگ و ادبیات کلاسیک ایران است.