"به یاد محمد قزوینی" اثری است از "ایرج افشار" که با بررسی بیست و یک نوشته از محققین و دانشمندان ایرانی و ایران‌شناس از کشورهای مختلف دنیا، زندگی و علایق این محقق و ادیب برجسته را بازنمایی کرده است.
علامه "محمد قزوینی" با علمای جوانتر و کسانی که به کمک یا نصیحت او نیاز داشتند، سخاوتمند بود، اما روحیه‌ی حساسی داشت و این در رفتارش نمود داشت. وی ناظری سختگیر بر قواعد علمی و بوروکراتیک بود. در سال 1332 لایحه ای در مجلس در دست بررسی بود که با دور زدن برخی قوانین، بالاترین درجه استادی را در دانشگاه تهران به او می داد. وقتی متوجه شد که افرادی، چه بسا با شایستگی علمی کمتر از شخص او، خواهان پیشرفت شغلی با مفاد همین قانون هستند، شخصا به وزارت آموزش و پرورش رفت و خواستار پس گرفتن این لایحه شد. او استدلال می‌کرد که نمی‌خواهد عامل برهم زدن قوانین رسمی دانشگاه در کشور باشد.
فعالیت‌های علمی علامه "محمد قزوینی" در اروپا را باید به‌عنوان مکمل تسلط او در یادگیری سنتی گسترده دانست. بورس تحصیلی او واقعا در غرب شکوفا شد، نه به این دلیل که از خاورشناسان غربی چیزی یاد گرفت، بلکه به این دلیل که به منابع غنی و منظ‌می که در کتابخانه‌های اروپایی نگهداری می‌شد دسترسی پیدا کرد. رویکرد "محمد قزوینی" به ویرایش از بسیاری جهات کاملا سنتی بود. با این حال، او در مورد این کار عمل‌گرا بود، که به نسخه‌های او التقاط خاصی می‌بخشد و با یادگیری عالی تعدیل می‌شود. "ایرج افشار" در کتاب "به یاد محمد قزوینی"، نه تنها عملکرد او به عنوان یک ادیب و پژوهشگر، بلکه نکات جالب و آموزنده‌ای از زندگی وی را نیز گردآوری کرده است.
کتاب به یاد محمد قزوینی
سخن
ایرج افشار
