«تذکرۀ خواجه محمد بن صدیق کججانی»، اثری ادبی و عرفانی است که به بررسی زندگی و آموزه‌های خواجه محمد بن صدیق کججانی، عارف بزرگ و جامع‌الاسرار معرفت می‌پردازد. این کتاب که توسط حسن بن حمزه پلاسی شیرازی نوشته‌شده، به‌عنوان منبعی برای سالکان راه حق و جویندگان معرفت حقیقی شناخته می‌شود. همچنین این کتاب ابتدا به زبان عربی بوده اما در سال 811 هجری قمری، نجم‌الدین طارمی، به امر شیخ‌الاسلام مغیثای کججی، آن را از زبان عربی به زبان فارسی ترجمه نمود. در این اثر والا‌مقام، نویسنده با بیانی شیوا و دلنشین، به تشریح و توصیف حالات و مقامات این عارف وارسته پرداخته و نصایح و ارشادات او را برای رهنمایی طالبان حقیقت بیان می‌کند. کتاب در‌واقع، حاوی داستان‌ها و حکایت‌هایی است که نه‌تنها از نظر تاریخی اهمیت دارند، بلکه از لحاظ معنوی و اخلاقی نیز بسیار آموزنده می‌باشند.
به‌طور کلی، «تذکره‌ی خواجه محمد بن صدیق کججانی» دارای دو وجه اهمیت است. اولا از لحاظ تاریخی و ادبی کتابی غنی و پربار محسوب می‌شود و در طول تاریخ بسیار مورد توجه قرار گرفته است. دوما این تذکره به‌دلیل برخورداری از محتوای عرفانی و فلسفی عمیق، در‌میان علاقه‌مندان به عرفان و فلسفۀ اسلامی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد و میراث بزرگی را از خود بر‌جا گذاشته است. باید افزود که نویسنده در این کتاب، با استفاده از زبانی ساده و روان، مفاهیم عمیق عرفانی را به‌گونه‌ای بیان می‌کند که برای خوانندگان معاصر نیز قابل فهم و درک باشد. او با ارائۀ تفسیرهای دقیق از آموزه‌های سنتی عرفانی، راهی برای تعامل با زندگانی این عارف والامرتبه فراهم می‌آورد. همچنین باید اشاره کرد که کتاب حاوی متون ادبی عربی و اشعار مرتبط فارسی از شاعران بزرگ ایرانی مانند سعدی می‌باشد.
در مجموع می‌توان گفت که «تذکره‌ی خواجه محمد بن صدیق کججانی»، اثری است که به خوبی توانسته پیوندی میان گذشته و حال برقرار کند و میراث عرفانی و فلسفی ایران را به نسل‌های جدید منتقل کند. این کتاب، علاوه‌بر پژوهش‌های ادبی، تاریخی، فلسفی و عرفانی، برای هر علاقه‌مندی که به‌دنبال درک عمیق‌تری از معنویت، عرفان و فلسفۀ اسلامی است، می‌تواند منبعی ارزشمند باشد.
کتاب تذکره خواجه محمد بن صدیق کججانی
مولی