کتاب عوامل موفقیت یک نهضت

در عصری که جوامع با پرسش‌های نوظهور اجتماعی و سیاسی روبرو هستند، بازخوانی متونی بنیادین برای یافتن پاسخ، به ضرورتی اساسی تلقی می‌شود. کتاب «عوامل موفقیت یک نهضت» اثر شهید آیت‌الله بهشتی، پاسخی دقیق و روش‌مند به همین نیاز حیاتی است. مطالب این کتاب ریشه در یک گفتگو در سال ۱۳۵۶ میان شهید بهشتی و شهید اژه‌ای دارد که بعدها شهید بهشتی به متن آن افزود. شهید بهشتی در این کتاب بیشترین تلاشش بر این است تا راه اجتماعی درست را از قرآن برای انسان معاصر نشان دهد. ارزش این کتاب، بیش از هر چیز، در جایگاه فکری منحصر به فرد نویسنده‌ی آن شهید بهشتی نهفته است. وی در دورانی می‌زیست که ایران صحنه‌ی تلاقی مهم‌ترین جنبش‌های اجتماعی و نفوذ اندیشه‌های غربی بود. او به عنوان متفکری که هم در حوزه‌ی علمیه‌ی سنتی و هم در دانشگاه مدرن دانش آموخته بود، از شرق سنت‌زده به غرب متجدد سفر کرد. این جایگاه ویژه به او رویکردی کم‌نظیر بخشید: او برخلاف بسیاری از هم‌عصرانش، نه مقهور علم جدید شد تا قرآن را تا حد آن تقلیل دهد و نه مجذوب فلسفه‌های مدرن شد تا از تکه‌پاره‌های آن برای توجیه دین استفاده کند. روش او، یک سنتز انتقادی بود؛ همه‌ی دانش‌ها را در ذهن و جان خود هضم می‌کرد، اما در نهایت، همه چیز را با محک قرآن می‌سنجید. این کتاب، حاصل همین رویکرد است. بهشتی استدلال می‌کند که برای درک اشارات اجتماعی قرآن، کوشش‌های گذشتگان به تنهایی کافی نیست، زیرا دغدغه‌های آنان متفاوت بوده است.
او معتقد است که فهم این پیام‌ها نیازمند پیش‌نیازهایی است: نخست، شناخت موضوع اصلی قرآن، یعنی «انسان» و ظرفیت‌هایش؛ و دوم، آشنایی با بافت‌های اجتماعی که خود قرآن از آن‌ها نام برده است. کتاب در عمل نیز همین مسیر را دنبال می‌کند و به تحلیل شرایط سیاسی و اجتماعی‌ای می‌پردازد که نهضت اسلامی در آن شکل گرفت. «عوامل موفقیت یک نهضت» برای تمام کسانی که به دنبال فهم ریشه‌های فکری انقلاب اسلامی و اندیشه‌ی سیاسی اسلام معاصر هستند، یک منبع ضروری است. این کتاب روشی برای اندیشیدن و استنباط از قرآن را برای مواجهه با چالش‌های زمانه عرضه می‌کند. تا مخاطب را به یک حرکت اجتماعی بزرگ سوق دهد.