کتاب یاغی

نمایشنامه‌ی «یاغی» از آگوست استریندبرگ، اثری تک‌پرده‌ای و تاریخی است که در سال ۱۸۷۱ نوشته و همان سال در تئاتر سلطنتی استکهلم برای نخستین‌بار اجرا شد. این اثر که از نخستین تجربه‌های نمایشی استریندبرگ محسوب می‌شود، در فضایی قرون‌وسطایی و وایکینگی می‌گذرد و حال‌و‌هوایی حماسی دارد که آشکارا از حماسه‌های ایسلندی الهام گرفته است. در «یاغی»، استریندبرگ دنیایی سرد و خشن را به تصویر می‌کشد که در آن قانون، افتخار و بقا در تقابل دائمی با یکدیگرند. قهرمان داستان، تورفین، مردی است طردشده از جامعه؛ انسانی که به معنای دقیق کلمه «خارج از قانون» است و در تبعید خود با طوفان‌ها، دریا و خاطرات رهاشدگی در نبرد است. مونولوگ‌های او، که بارها با فریاد «تنها! تنها! تنها!» همراه می‌شود، بازتابی از انزوای وجودی و پوچی زندگی در جهانی است که عدالت در آن با قانون یکی نیست. در ساختار نمایشی، «یاغی» بیشتر به یک مونولوگ شاعرانه شباهت دارد تا به درامی متعارف با گفت‌وگو و کنش بیرونی. تمرکز اصلی اثر بر صدا و ذهن تورفین است؛ مردی که میان غرور و نومیدی در نوسان است. طبیعت در اینجا تنها پس‌زمینه نیست بلکه استعاره‌ای از درون اوست: دریاهای یخ‌زده و طوفان‌های بی‌پایان بازتاب آشفتگی و جدال درونی‌اش هستند. استریندبرگ از این هم‌سانی میان چشم‌انداز بیرونی و روان درونی برای خلق نوعی درام وجودی استفاده می‌کند؛ گونه‌ای که بعدها در آثار پخته‌تر او چون پدر و خانم ژولی به شکلی عمیق‌تر و روانکاوانه‌تر تداوم یافت. در مضمون، اثر بر سه محور می‌چرخد: تبعید، افتخار و هویت. در جامعه‌ی جمع‌گرا و قانون‌محور نورس، طرد از اجتماع حکم مرگ معنوی دارد. استریندبرگ از این نقطه، مسئله‌ی «خود» را در برابر نظم اجتماعی می‌سنجد. تورفین همزمان قربانی و شورشی است: از جامعه رانده شده، اما هنوز در برابر آن می‌ایستد؛ از قانون بیزار است، اما در جست‌وجوی عدالت خویش است. او با طغیان خود علیه ارزش‌های جمعی، پیش‌نمونه‌ای از قهرمانان بعدی استریندبرگ می‌شود که در برابر جهان و خدایان خاموش می‌جنگند. از حیث سبک، «یاغی» گرچه از ساختارهای حماسی بهره می‌گیرد، اما در عمق خود نشانه‌هایی از روان‌شناسی درونی و درام ذهنی را در خود دارد. این اثر فشرده و کوتاه است، اما زبان تصویری و لحن خطیبی آن تأثیرگذار است. استفاده از تکرار، وزن شاعرانه در جملات و توصیف‌های بصری از دریا و طوفان، حس تراژدی درونی قهرمان را برجسته می‌کند. این همان گرایش به سمبولیسم و بیان ذهنی است که بعدها در سبک شخصی استریندبرگ به بلوغ رسید. با وجود ایجاز، نمایشنامه ضعف‌هایی نیز دارد. تمرکز کامل بر شخصیت تورفین مانع از گسترش شخصیت‌های دیگر و روابط نمایشی شده است و به همین دلیل، برخی منتقدان آن را بیشتر به قطعه‌ای تمرینی شبیه دانسته‌اند تا یک درام کامل. با این حال، همین تمرکز یک‌نفره به اثر نیرویی خالص و تأمل‌برانگیز بخشیده است؛ تجربه‌ای که تماشاگر را وادار می‌کند به درون روان قهرمان نفوذ کند.
در مجموع، «یاغی» اثری است درباره‌ی جدال انسان با جامعه، طبیعت و خود. استریندبرگ با بهره‌گیری از لحن حماسی و فضایی زمخت و یخ‌زده، تصویری از تنهایی بنیادین بشر می‌سازد. این اثر اگرچه کوتاه و از نظر ساختار ابتدایی است، اما درون‌مایه‌هایی را در خود دارد که به تمام زندگی هنری او گسترش یافت: اضطراب از طردشدگی، کشمکش میان اراده و قانون، و میل به رستگاری از خلال رنج. «یاغی» همچون پژواکی از صدای نخستین استریندبرگ است؛ صدایی که از دل سرمای شمال برمی‌خیزد و هنوز در تاریخ تئاتر اسکاندیناوی طنین دارد.