کتاب صلح جاویدان و حکومت قانون

کتاب «صلح جاویدان و حکومت قانون» دیالکتیک همانندی و تفاوت نوشته‌ی دکتر هدایت‌الله فلسفی، اثری مبنایی است که با نگاهی فلسفی، به تحلیل در معنا و ماهیت «صلح» در حقوق بین‌الملل می‌پردازد. این کتاب، که برای محققان دوره‌های عالی حقوق، علوم سیاسی و فلسفه نگاشته شده، از سایر آثار در این حوزه متفاوت است، زیرا به هر مسئله، نگاهی مبنایی داشته و واقعیت‌های عالم بیرون را به عنوان مصداق ذکر کرده است.
در کتاب به این موضوع پرداخته می‌شود که برخلاف تصور رایج، معنای صلح آشکار نیست. تعریف صلح به نبود جنگ، تعریفی ناکافی است، زیرا صلح، هرچند آرامش به بار می‌آورد، اما جنگ را از میان نمی‌برد و حتی با آن ملازمت دارد. دکتر فلسفی برای اثبات این امر از فلسفه مدد می‌گیرد، چرا که معتقد است تنها در عالم فلسفه می‌توان صورت عقلی و مفهوم صلح را نظاره کرد. او می نویسد صلح از مفاهیم عقلی است و صورت مطلق آن، تنها زمانی به دست می‌آید که در سیر تاریخ از ضد خود، یعنی جنگ، رها باشد؛ امری که تنها در عالم لاهوت میسر است و در عالم ناسوت (دنیای مادی)، صلح همواره نسبی و همراه با جنگ است.
کتاب در هفت دفتر، دیالکتیکی میان دو مفهوم «همانندی» و «تفاوت» برقرار می‌کند. دفتر نخست، «یگانگی انسان‌ها و همزیستی دولت‌ها» را موضوع قرار می‌دهد و تأکید می‌کند که صلح، پیش از آنکه در سطح بین‌المللی معنا یابد، باید در درون جوامع و با استقرار حکومت قانون شکل گرفته باشد. دفتر دوم، صلح را «جدال خاموش همانندی و تفاوت» می‌نامد و منشور ملل متحد را به عنوان سایه‌روشنی نیمه‌تمام از صلح بررسی می‌کند. در دفتر سوم، با عنوان «نیرنگ عقل»، نویسنده بیان می‌کند که مشکلات جدید، راه‌های جدیدی برای صلح نیاز دارند. دفتر چهارم به «مهار قدرت با قدرت» و زوال خودکامگی دولت‌ها در برابر حکومت قانون در جامعه‌ی بین‌المللی می‌پردازد. نویسنده معتقد است در جامعه‌ی بین‌المللی معاصر که فاقد ارگان‌های مشترک قدرتمند است، ارزش‌های مشترک در کوره‌ی مطامع خصوصی دولت‌های قدرتمند ذوب می‌شود و «عدالت خصوصی» جایگزین «عدالت توزیعی» می‌گردد. دفترهای بعدی، به «فضای امن» و «نشانه‌های صلح»، یعنی آزادی، سلوک اخلاقی و انضباط قواعد حقوقی می‌پردازند. دفتر پایانی، با عنوان «پایان کار: آغاز اندیشه» به این می‌پردازد که حقوق در رویارویی با دو عنصر اراده و عقل، چگونه شکل گرفته و توانسته در ایجاد صلح و حکومت قانون موثر قلمداد شود. در نهایت، این کتاب یک تحلیل جامع از وضعیت بغرنج جامعه‌ی بین‌المللی است حقیقتی که صلح، نه بر پایه‌ی ارزش‌های اخلاقی، که بر مبنای اراده‌ی آن‌ها شکل می‌گیرد.