کتاب مرگ یک رشته

کتاب «مرگ یک رشته» نوشته‌ی گایاتری چاکراورتی اسپیواک، نظریه‌پرداز برجسته‌ی پسااستعماری، در سال ۲۰۰۳ منتشر شد و یکی از آثار مهم او درباره‌ی وضعیت و آینده‌ی ادبیات تطبیقی به شمار می‌آید. اسپیواک در این کتاب کوتاه اما فشرده، تلاش می‌کند نشان دهد که چرا شکل کلاسیک ادبیات تطبیقی دیگر پاسخگوی شرایط فرهنگی و سیاسی جهان معاصر نیست و این رشته باید مسیر تازه‌ای را دنبال کند. او با تکیه بر تجربه‌ی طولانی خود در نظریه‌ی ادبی، مطالعات فرهنگی و تفکر پسااستعماری، تحلیلی ارائه می‌دهد که امروزه به یکی از مبانی تحول این حوزه تبدیل شده است.
بخش اصلی کتاب به این ایده می‌پردازد که ادبیات تطبیقی به شکل سنتی خود، دچار «مرگ» یا نوعی ناکارآمدی ساختاری شده است. اسپیواک توضیح می‌دهد که تمرکز تاریخی این رشته بر ادبیات اروپایی به‌ویژه فرانسه، آلمان و انگلیس، باعث محدود شدن دامنه‌ی پژوهش‌ها و نادیده گرفتن ادبیات مناطق گسترده‌ای از جهان شده است. او تأکید می‌کند که در جهانی که با مهاجرت، فناوری، گردش جهانی اطلاعات و تنوع فرهنگی درهم‌تنیده شده، نمی‌توان همچنان از چارچوب‌های قرن نوزدهمی استفاده کرد و انتظار داشت این رشته به حیات پویای خود ادامه دهد.
یکی از ایده‌های کلیدی کتاب لزوم خواندن و تحلیل متون غیرغربی در زبان اصلی است. از نظر اسپیواک پژوهشگر ادبیات تطبیقی باید بتواند زبان‌های مناطق جنوب جهانی را بیاموزد؛ زیرا ترجمه‌ها همیشه حامل لایه‌ای از قدرت، حذف یا بازنمایی تحریف‌شده هستند. همین رویکرد سبب می‌شود که ادبیات فارسی، عربی، هندی، چینی، آفریقایی، بومی و دیگر سنت‌های حاشیه‌رانده‌شده جایگاهی در ادبیات تطبیقی آینده پیدا کنند.
اسپیواک همچنین بر بینارشتگی واقعی تأکید می‌کند؛ یعنی پیوند ادبیات تطبیقی با تاریخ، انسان‌شناسی، فلسفه، مطالعات جنسیت و تحلیل پسااستعماری. از نظر او مطالعه‌ی ادبیات تنها زمانی معنا دارد که با زمینه‌ی سیاسی و اجتماعی آن همراه شود. این دیدگاه در ادامه با مفهوم معروف او، یعنی «آیا فرودست می‌تواند سخن بگوید؟» پیوند می‌یابد؛ مفهومی که در این کتاب دوباره در زمینه‌ی جهانی‌سازی نولیبرال تفسیر می‌شود. «مرگ یک رشته» به همین دلیل یکی از متون بنیادین در بحث تحول ادبیات تطبیقی محسوب می‌شود و همچنان در مطالعات فرهنگی و پسااستعماری جایگاه برجسته‌ای دارد.