کتاب سربازرس مگره در قضیه سن فیاکر

رمان «مرگ مرموز در کلیسا» نوشته‌ی ژرژ سیمنون، که نخستین‌بار در سال ۱۹۳۲ توسط انتشارات فایارد در فرانسه منتشر شد، یکی از شاخص‌ترین آثار مجموعه‌ی کارآگاهی «بازرس مگره» به‌شمار می‌آید. این رمان در میانه‌ی مسیر تحول سیمنون از داستان‌های صرفا معمایی به روایت‌هایی روانشناختی‌تر و اجتماعی‌تر جای می‌گیرد. «مرگ مرموز در کلیسا» از آن دست آثاری است که در آن معما، بهانه‌ای برای کاوش در حافظه، زمان، طبقه و وجدان انسانی می‌شود؛ نمایشی از بازگشت به ریشه‌ها و مواجهه با سایه‌ی گذشته. داستان با دریافت یادداشتی مرموز آغاز می‌شود: «در اولین مراسم عشای ربانی روز همه‌ ارواح، جنایتی در کلیسای سنت فیاکر رخ خواهد داد.» همین هشدار کافی است تا بازرس ژول مگره راهی روستایی شود که دوران کودکی‌اش را در آن گذرانده است-جایی که پدرش در خدمت خاندان اشرافی سنت فیاکر بوده. مگره در بازگشت به آن فضای آشنا، درمی‌یابد که همه‌چیز در زوال است: قلعه‌ی باشکوه گذشته رو به نابودی می‌رود، زمین‌ها یکی‌یکی فروخته می‌شوند، و کنتس پیر که زمانی نماد وقار بود، اکنون میان بدهی‌ها و اطرافیانی طماع گرفتار شده است. در مراسم یادشده، کنتس بر اثر ایست قلبی از دنیا می‌رود؛ ظاهرا مرگی طبیعی، اما برای مگره که هشدار را در دست دارد، همه‌چیز بوی توطئه می‌دهد. با پیشرفت تحقیق، سایمون مخاطب را نه به دالان‌های پیچیده‌ی کارآگاهی بلکه به درون ذهن و خاطرات مگره می‌برد، جایی که مرز میان مأموریت و یادآوری، میان عدالت و دلسوزی درهم می‌آمیزد. در نهایت، روشن می‌شود که پسر مدیر املاک با حیله‌ای روانی-گذاشتن بریده‌ی روزنامه‌ای جعلی از خبر خودکشی پسر کنت در کتاب دعای او-باعث شوک و مرگ کنتس شده است؛ قتلی بی‌خون، اما عمیقا بی‌رحمانه. سیمنون در این اثر بیش از هر چیز، به درون انسان‌ها می‌نگرد. جنایت در اینجا نه کنشی فیزیکی بلکه دستکاری عاطفه و حافظه است. او با دقتی استادانه، نشان می‌دهد چگونه خاطره، احساس گناه و قدرت در روابط اجتماعی تاروپود مرگ را می‌تنند. این قتل، نماد فروپاشی نظام اشرافی و اخلاقی گذشته است؛ همان‌گونه که املاک سنت فیاکر زیر بار بدهی و بی‌کفایتی در حال نابودی‌اند، ارزش‌های دیرین نیز از درون پوسیده‌اند. بازگشت مگره به زادگاهش، بازگشت به جهانی است که دیگر وجود ندارد-به دوران معصومیتی که از میان رفته است. در پس ظواهر آرام روستا، تنهایی، طمع، و تظاهر پنهان شده است. در مقایسه با آثار دیگر سیمنون، «مرگ مرموز در کلیسا» لحنی تأمل‌برانگیز و آرام دارد. نویسنده به جای تعلیق پرهیجان، بر فضاسازی و روان‌کاوی شخصیت‌ها تمرکز می‌کند. صحنه‌ها چون نقاشی‌های تیره و مه‌آلود پیش چشم خواننده جان می‌گیرند: کلیسای سرد، قلعه‌ی خاموش، زمین‌های خیس و صبح‌های خاکستری. مگره در این اثر دیگر کارآگاهی پیروزمند نیست؛ او بیشتر ناظر است تا کنشگر، حلقه‌ی آخر زنجیری که بی‌صدا کامل می‌شود. حضورش آرام، انسانی و اندوهناک است-چهره‌ی مردی که در جستجوی حقیقت، با گذشته‌ی خویش روبه‌رو می‌شود. نکته‌ی درخشان رمان، ترکیب طنز ظریف و غم فروخورده است؛ همان کیفیتی که سیمنون را از نویسندگان صرفا ژانری متمایز می‌کند. او از دل یک پرونده‌ی جنایی، به مسئله‌ی زوال ارزش‌ها و پیری زمان می‌رسد. منتقدان اغلب این اثر را به‌دلیل قدرت فضاسازی، عمق روانشناختی و تصویر دقیق جامعه‌ی روستایی فرانسه در دهه‌ی ۱۹۳۰ ستوده‌اند. بااین‌حال، خوانندگانی که انتظار اکشنی پرشتاب یا کارآگاهی در مرکز صحنه دارند، ممکن است لحن آرام و نگاه درون‌گرایانه‌ی اثر را غیرمنتظره بیابند. در نهایت، «مرگ مرموز در کلیسا» بیش از آنکه داستان حل یک جنایت باشد، داستان مواجهه با خاطره و گذر زمان است؛ داستان مردی که برای کشف حقیقت به خانه بازمی‌گردد، اما درمی‌یابد خانه، دیگر همان خانه نیست. در جهان سیمنون، عدالت همیشه سایه‌ای از اندوه دارد، و هر حقیقتی بهایی احساسی می‌طلبد. این رمان در میان آثار مگره، همچون قطعه‌ای آرام و اندوه‌بار می‌درخشد-روایتی از جنایتی بی‌صدا و بازگشتی که هم پایان است و هم آغاز.