کتاب تنهایی استراتژیک ایران

کتاب «تنهایی استراتژیک ایران: از مخمصه ژئوپلتیک تا بحران هسته‌ای» نوشته‌ی محی‌الدین مصباحی، اثری است عمیق و تأمل‌برانگیز که با نگاهی ژرف‌کاوانه به تاریخ، جغرافیا و سیاست منطقه‌ای ایران، به تحلیل یکی از ریشه‌دارترین معضلات امنیتی و استراتژیک این کشور می‌پردازد: تنهایی تاریخی در عرصه روابط بین‌الملل.
مصباحی در این کتاب، مفهوم «تنهایی استراتژیک» را به‌عنوان کلید فهم سیاست منطقه‌ای و امنیت ملی ایران معرفی می‌کند. از نگاه او، ایران همواره به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود در معرض تهدیدهایی مداوم و ساختاری بوده است. نزدیکی جغرافیایی به منابع خطر، همچون امپراطوری‌های بزرگ تاریخی (روم، بیزانس، عثمانی، روسیه تزاری، بریتانیا و بعدها شوروی و آمریکا) و در عین حال، فقدان مرزهای طبیعی دفاعی، ایران را به فضایی مملو از آسیب‌پذیری تبدیل کرده است. این وضعیت باعث شده که ایران نه‌تنها بارها مورد تاخت و تاز قدرت‌های خارجی قرار گیرد، بلکه همواره نیازمند دفاع از امنیت ملی خود در بیرون از مرزهای جغرافیایی‌اش باشد. مصباحی با دقتی تاریخی، نشان می‌دهد که ایران در طول سه ‌هزار سال گذشته، بارها دستخوش حمله، اشغال و جنگ بوده، اما هر بار، برخلاف بسیاری از تمدن‌های دیگر، از زیر خاکستر و ویرانی سر برآورده است. این دوام و بقای تاریخی، به‌زعم نویسنده، نه از روی خوش‌اقبالی، بلکه نتیجه‌ی نهادینه شدن نوعی «ذهنیت محاصره‌شدگی» در فرهنگ سیاسی ایران است. ذهنیتی که بر اساس آن، امنیت درون، در گرو بازدارندگی در برابر تهدیدات بیرونی است. نویسنده، افزون بر تحلیل تاریخی، ویژگی‌های فرهنگی و هویتی ایران را نیز در این تنهایی موثر می‌داند. ایران نه‌تنها تنها کشور پارسی‌زبان منطقه است، بلکه تنها کشور شیعه در منطقه‌ای سنی‌محور و عرب - ترک‌زبان نیز هست. همین تفاوت‌های هویتی، به تشدید انزوای سیاسی و تنش‌های مزمن در روابط منطقه‌ای ایران انجامیده و در نهایت، سیاست خارجی جمهوری اسلامی را به‌سوی «خوداتکایی» و تلاش برای اثرگذاری مستقل در معادلات سوق داده است. او با آوردن نمونه‌هایی همچون جنگ ایران و عراق، محاصره‌های نظامی در دوران شاهنشاهی و فشارهای پس از انقلاب، نشان می‌دهد که ایران در بیشتر بزنگاه‌های تاریخی، بدون تکیه‌گاه بین‌المللی باقی مانده است. به‌ویژه در دوران پس از انقلاب ۵۷، که بحران گروگان‌گیری و سپس جنگ تحمیلی، این تنهایی را به اوج رساند. جنگی که در آن، ایران در برابر ارتشی قرار گرفت که هم‌زمان مورد حمایت دو ابرقدرت دوران بود.
تنهایی استراتژیک ایران، روایت گذشته‌ای پرتنش نیست، بلکه چارچوبی تحلیلی برای درک رفتار کنونی جمهوری اسلامی در سیاست خارجی است. این کتاب، مخاطب را با این پرسش اساسی مواجه می‌سازد که چگونه کشوری با چنین سابقه‌ی پرفرازونشیب، باید امنیت خود را در جهانی پرآشوب و فاقد اتحادهای پایدار تعریف کند. مصباحی با اتکا به داده‌های تاریخی، جغرافیایی و سیاسی، نظریه‌ای ارائه می‌دهد که هم برای تحلیل‌گران روابط بین‌الملل کاربردی است و هم برای خواننده‌ای که به‌دنبال درک بهتری از موقعیت ایران در نظام بین‌الملل امروز است.