کتاب ایران و آسیای مرکزی

«ایران و آسیای مرکزی» مجموعه مقالاتی درباره‌ی آسیای مرکزی است. این نام از نیمه دوم قرن نوزدهم برای بخشی از «فرارودان» ابداع و استفاده شده است و عمدتا پنج کشور تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکمنستان را شامل می‌شود که هیچ مرزی با آب‌های آزاد جهان ندارد (محصور در خشکی است). این منطقه از شمال به روسیه، از جنوب به ایران و افغانستان، از شرق به چین و از غرب به دریای خزر محدود می‌شود.
این پنج کشور که در ابتدای دهه نود میلادی و در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به جامعه بین‌الملل پیوستند، به دلیل سابقه سیاسی و بستر جدید به صحنه رقابت قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای بدل شدند و از نظر سیاسی و فرهنگی اهمیت ویژه‌ای یافتند. تعریف دقیق مرزهای آسیای مرکزی مشخص نیست و گاهی مناطق دیگری مانند افغانستان، شمال شرق ایران، مغولستان، کشمیر، شمال پاکستان و بخش‌هایی از سین‌کیانگ چین نیز به آن افزوده می‌شوند. از نظر تاریخی، آسیای مرکزی پیش از اسلام تحت نفوذ ایران و محل سکونت اقوام ایرانی مانند باختری‌ها، سغدی‌ها و خوارزمی‌ها بود که به زبان‌های ایرانی شرقی صحبت می‌کردند. پس از ورود اقوام ترک، زبان‌های ترکی جایگزین زبان‌های ایرانی شدند، اما زبان فارسی همچنان زبان رسمی و میانجی بسیاری از حکومت‌های منطقه باقی ماند. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود، بخشی از «ایران فرهنگی» محسوب می‌شود و نام‌های بسیاری از شهرها و مکان‌های آن ریشه در زبان فارسی دارند. از نظر جمعیتی، آسیای مرکزی میزبان بیش از ۷۰ قوم و ملیت است که عمدتا مسلمان هستند و زبان‌های رایج آن شامل زبان‌های ترک‌تبار (قزاقی، ازبکی، ترکمنی، قرقیزی و اویغوری)، زبان‌های ایرانی (فارسی، تاجیکی، زبان‌های پامیری) و زبان روسی به عنوان زبان میانجی است. آسیای مرکزی منطقه‌ای با تاریخ غنی، تنوع قومی و زبانی و موقعیت ژئوپلیتیکی مهمی است که نقش کلیدی در تاریخ ایران فرهنگی و روابط منطقه‌ای دارد.
آسیای مرکزی از یک سو با داشتن پیوندهای کهن فرهنگی و تمدنی با ایران و همسایگی منطقه‌ای از سوی دیگر، فرصت‌های جدیدی پیش روی ایران قرارد داد. بررسی سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با شرایط جدید و همچنین فرصت‌ها و تهدیدهای برآمده از این وضعیت و آشنایی بیشتر با جغرافیا فرهنگ سیاست و اقتصاد منطقه از جمله مسائلی هستند که در این کتاب به آن‌ها پرداخته شده است.
این کتاب شامل نوشته‌هایی از علی رواقی، ناصر تکمیل‌همایون، عبدالرسول خیراندیش، محسن جعفری‌مذهب، الهه کولایی، مهدی سنایی، جهانگیر کرمی، فرهاد عطایی و بهرام امیراحمدیان است. این مقالات در همایش بین‌المللی ایران و آسیای مرکزی در دانشگاه تهران ارائه شده‌اند.
کتاب «ایران و آسیای مرکزی» صرف‌نظر از محتوای علمی آن، بیانگر راهی است که در این سال‌ها طی شده، همچنین نشانگر فرصت‌های از دست‌رفته و افق‌های تازه‌ی پیش روست.