کتاب We

رمان «ما» اثر یوگنی زامیاتین، نخستین‌بار در سال‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۲۱ نوشته شد و سرانجام در ۱۹۲۴ به زبان انگلیسی منتشر گردید؛ رمانی علمی-تخیلی با حال‌وهوای پادآرمان‌شهری که چشم‌اندازی از آینده‌ای مکانیزه و بی‌رحم را پیش چشم خواننده می‌گذارد. «ما» در قالب دفترچه خاطرات یک مهندس و ریاضیدان به نام D-503 روایت می‌شود؛ کسی که در «یک دولت» زندگی می‌کند، ساختاری تمامیت‌خواه که در آن انسان‌ها با نام‌های عددی شناخته می‌شوند و معماری شیشه‌ای، جدول‌ زمان‌بندی دقیق و نظارت مطلق، خصوصی‌ترین لایه‌های وجودی افراد را همچون داده‌هایی قابل سنجش و کنترل در نظر می‌گیرد. جامعه‌ای که در آن نظم، ریاضی‌وار و بی‌نقص به نظر می‌رسد، اما همین بی‌نقصی، بهای سنگینی از جنس حذف فردیت، تخیل و آزادی بر دوش شهروندان می‌گذارد. زندگی D-503 از همان آغاز با منطقی سرد و باور به کارآمدی کل جمعی تعریف شده است. او مهندس پروژه‌ی «اینتگرال» است؛ ماشینی که قرار است پیام این نظام را به جهان‌های دیگر صادر کند. دفتر خاطرات او قرار است دستاوردهای تمدنی «یک دولت» را به موجودات فضایی آینده معرفی کند، اما به‌تدریج تبدیل به سندی از کشمکش درونی او می‌شود؛ کشمکشی میان اعتقادش به نظم مطلق و جرقه‌هایی از انسانیت که در برخورد با زنی مرموز، جسور و کاملا نامتعارف در او بیدار می‌شود. این مواجهه آرام‌آرام ساختار منطقی ذهن او را دچار لرزش می‌کند و در دل همین لرزش‌ها، رمان پرسش‌های بنیادین خود را طرح می‌کند: انسانیت چیست؟ آزادی در چه تعریفی معنا پیدا می‌کند؟ و آیا می‌توان در جهانی که همه‌چیز اندازه‌گیری و کنترل شده است، هنوز احساس کرد، خواست یا رویا داشت؟ زامیاتین در «ما» با زبانی دقیق، تصویری از جامعه‌ای می‌سازد که در آن کارایی، جایگزین معنا شده و امنیت، بهای حذف تفاوت‌ها و یگانگی انسان‌ها را می‌پردازد. مضامین مرکزی رمان حول جدال میان فرد و جمع می‌چرخد؛ میان تپش بی‌قرار قلب و فرمول آرامش‌بخش منطق. دنیای او با شفافیت معماری و صراحت قوانینش، هم‌زمان شکوهمند و هولناک است؛ دنیایی که در آن رویا، هنر و عشق نه فقط ممنوع، بلکه خطرناک تلقی می‌شوند، زیرا هر چیزی که محاسبه‌پذیر نباشد، تهدیدی برای سیستم شمرده می‌شود. از خلال نگاه محدود و ذهنی راوی، خواننده به‌جای مشاهده‌ی یک تصویر عینی، به عمق روان انسانی پرتاب می‌شود که میان اطاعت و بیداری، ترس و اشتیاق، در نوسان است. «ما» اثری پیشگام در ادبیات دیستوپیایی است و بسیاری از رمان‌های مشهور بعدی-از جمله «۱۹۸۴» و «دنیای قشنگ نو»-در سایه‌ی ابتکارات فرمی و فکری آن شکل گرفته‌اند. قدرت رمان، نه فقط در ساختن جهانی منسجم و تهدیدآمیز، بلکه در نشان دادن شکنندگی انسان در برابر نظام‌هایی است که به‌ظاهر برای سعادت جمعی بنا شده‌اند اما در نهایت می‌توانند ذات انسان را قربانی کنند. همین ترکیب از فلسفه، روان‌شناسی، تمثیل و نقد اجتماعی باعث شده است که با گذشت یک قرن، «ما» همچنان آینه‌ای برای زمان حال باقی بماند؛ آینه‌ای که از خواننده می‌پرسد چه اندازه حاضر است برای نظم، احساساتش را از دست بدهد و در برابر چه چیزهایی باید ایستاد تا هنوز انسان باقی ماند.