کتاب دفتر یادداشت تریگورین

«دفتر یادداشت تریگورین» آخرین تلاش تئاتری و تکان‌دهنده‌ی تنسی ویلیامز است که نخستین بار در سال ۱۹۸۱ در تئاتر ونکوور بریتیش کلمبیا روی صحنه رفت. ویلیامز با الهام از «مرغ دریایی» (۱۸۹۵) اثر آنتون چخوف، دست به اقتباسی آزاد زد که با صدای شخصی و وقار احساسی اواخر دوران حرفه‌ای او آمیخته شده است. این نسخه بیشتر بر پایه‌ی ترجمه‌ی انگلیسی آن دانیگان از سال ۱۹۶۰ بنا شده بود؛ متنی که ویلیامز آن را می‌ستود و به‌عنوان شالوده‌ی کار خود انتخاب کرد.
ارتباط ویلیامز با «مرغ دریایی» از آغاز حرفه‌اش وجود داشت، اما تنها در سال‌های پایانی زندگی و در مقام نمایشنامه‌نویس مقیم در دانشگاه بریتیش کلمبیا فرصتی یافت تا آرزوی دیرینه‌ی بازتفسیر آن را محقق کند. او تا واپسین سال‌های عمر، حتی تا مرگش در ۱۹۸۳، به بازنویسی نمایشنامه ادامه داد و این اثر تا ۱۹۹۶ در تئاتر سینسیناتی به روی صحنه نرفت. چنین فاصله‌ی طولانی میان خلق و اجرای عمومی، نشانگر وسواس و پیچیدگی نگاه او به این اقتباس است.
داستان همچنان در چارچوب آشنای چخوفی حرکت می‌کند: کنستانتین، نمایشنامه‌نویس جوانی که در جست‌وجوی احترام هنری است، با بار سنگین خودبزرگ‌بینی خانوادگی، رقابت‌های عاشقانه و عطش خلاقانه دست‌وپنجه نرم می‌کند و تریگورین، نویسنده‌ی مطرح و محبوب نینا، همچنان در مرکز تنش باقی می‌ماند. اما ویلیامز با دگرگون کردن بافت شخصیت‌ها و روابط، اثر را به قلمروی تازه می‌برد. تریگورین در اینجا آشکارا دوجنس‌گراست و به‌عنوان شخصیتی چندلایه و مبهم تصویر می‌شود؛ دکتر دورن نیز به‌شدت بازسازی شده و به چهره‌ای شهوت‌پرست و بی‌رحم بدل می‌شود. شدت احساسی و رنگ‌وبوی جنوبی که شاخصه‌ی قلم ویلیامز است، درون فضای روسی چخوف سر برمی‌آورد و نمایش را به ترکیبی تازه از دو سنت نمایشی بدل می‌کند. منتقدان و پژوهشگران این اقتباس را به‌ویژه شخصی دانسته‌اند. ویلیامز خود اعتراف کرده بود که ظرافت مهار‌شده‌ی چخوف، در تضاد با سبک عاطفی و خام او، چالشی جدی برایش بود؛ اما همین چالش او را واداشت تا تنش‌های پنهان در متن چخوف را به صحنه‌های آمریکایی منتقل کند و پژواکی رساتر به آن‌ها ببخشد. تحلیل‌هایی مانند مقاله‌ی زکری راس نیز نشان می‌دهند که شخصیت تریگورین عملا حامل بخشی از هویت خود ویلیامز است: نویسنده‌ای منزوی، تشنه‌ی ارتباط، درگیر با محدودیت‌های اجتماعی و خلاقانه، و همچنان جست‌وجوگر معنای تازه‌ای برای هنر در واپسین سال‌های زندگی. اجرای این اقتباس کم‌شمار اما اثرگذار بوده است. اجرای نخست آن در سینسیناتی در ۱۹۹۶ توجه‌ها را جلب کرد و در ۲۰۱۰ در تئاتر فینبورو لندن به کارگردانی فیل ویلموت بار دیگر به صحنه آمد. واکنش‌ها در لندن نشانگر همان دوگانگی درونی اثر بود: برخی منتقدان دگرگونی‌های ویلیامز از جنسیت‌گرایی آشکار تا احساسات‌گرایی شدید را هم جذاب و هم ناخوشایند توصیف کردند؛ ترکیبی عجیب که به همان اندازه که چخوف را آشکار می‌کند، پرده از روح ویلیامز برمی‌دارد.
به این ترتیب، «دفتر یادداشت تریگورین» نه‌تنها وداع ویلیامز با آفرینش تئاتری بلکه بازاندیشی جسورانه‌ای از میراث چخوف است. این نمایشنامه پلی میان دو جهان ظرافت روسی و شدت آمریکایی می‌سازد و در عین حال به‌عنوان سندی از هویت، تنهایی، اشتیاق و جست‌وجوی بی‌پایان ویلیامز برای معنا در هنر باقی می‌ماند.