کتاب چشم عمومی و گوش خصوصی

«گوش خصوصی / چشم عمومی» اثر پیتر شفر، مجموعه‌ای از دو نمایشنامه کوتاه و تک‌پرده‌ای است که نخستین‌بار در سال ۱۹۶۲ روی صحنه رفت و نشان می‌دهد چگونه شفر از همان آغاز کار، حساسیتی کم‌نظیر نسبت به اشتیاق عاشقانه، خودآگاهی و رفتار اجتماعی انسان‌ها داشته است. هر دو نمایش، با وجود ساختار کوچک و تنها سه شخصیت، جهانی احساسی و طنزآلود می‌سازند که در آن تخیل فردی، ضعف‌های انسانی، نیاز به دیده‌شدن و فاصله میان واقعیت و رویا به‌طرزی ظریف در هم تنیده می‌شود. در «گوش خصوصی»، با چایک آشنا می‌شویم؛ کارمند جوان خجالتی و آرمان‌گرایی که دنیای درونی‌اش سرشار از موسیقی، خیال و نوعی رمانتیسیسم کودکانه است. شوق او برای چایکوفسکی چنان پررنگ است که لقبش را از او گرفته و سیستم استریوی محبوبش-«بهیموت»-به نمادی از جهان خصوصی و آرمانی او بدل شده است. او دورین را، زنی که زمانی در یک کنسرت دیده بود، به شام در اتاق خواب ساده‌اش دعوت می‌کند و برای اینکه بتواند این ملاقات را با مهارت اجتماعی پیش ببرد، دوست دنیوی‌ترش تد را به‌عنوان مربی اجتماعی به خدمت می‌گیرد. اما همین‌که دورین وارد می‌شود، شکاف میان خیال‌پردازی چایک و جهان واقعی خود را نشان می‌دهد: او حرکات و کلماتش را اشتباه می‌خواند، در لحظات حساس دست‌پاچه می‌شود و حتی تلاش می‌کند با اجرای یک دوئت عاشقانه از «ماداما باترفلای» او را تحت تأثیر قرار دهد. همه چیز فرو می‌پاشد؛ تصویر آرمانی او از دورین که همچون یک «زهره» در ذهنش ساخته بود، با برخورد با یک انسان واقعی ترک می‌خورد و در نهایت، زمانی که چایک به‌سمت او خم می‌شود تا بوسه‌ای ناخواسته بگیرد، دورین این پیشروی را رد می‌کند و خیال‌پردازی چایک کامل فرو می‌ریزد. در «چشم عمومی» صحنه از فضای صمیمی و محدود اتاق چایک به گستره عمومی لندن منتقل می‌شود؛ جایی که ژست، نظارت و سوءظن نقش مهم‌تری ایفا می‌کنند. این بار چارلز، یک حسابدار محافظه‌کار که به همسر جوانش، بلیندا، مشکوک شده، کارآگاهی به نام جولیان را استخدام می‌کند تا او را زیر نظر بگیرد. اما چیزی که چارلز نمی‌داند این است که خود جولیان در جریان تعقیب، جذب بلیندا شده است. جولیان از میان خیابان‌ها و کافه‌ها او را دنبال می‌کند و نوعی دلبستگی محافظتی، آرام و به‌دور از رسوایی نسبت به او شکل می‌گیرد. در لحظه اوج، جولیان حقیقت را برای چارلز آشکار می‌کند نه برای تخریب ازدواج، بلکه برای بازسازی آن؛ پیشنهادی متناقض‌نما که نشان می‌دهد نظارت و عشق چگونه می‌توانند در مرز باریک اخلاق و مداخله حرکت کنند. شفر در هر دو نمایش مضمون مهم اصالت در برابر اجرا را وارسی می‌کند. در «گوش خصوصی»، چایک دنیای شخصی عظیم و عاطفی دارد اما در ترجمه آن به تجربه انسانی مشترک و صمیمیت واقعی ناتوان است؛ موسیقی و خیال برای او هم سپر است و هم زندان. در «چشم عمومی»، جولیان به عنوان کارآگاهی که می‌بیند، تفسیر می‌کند و گاه مداخله می‌کند، نماینده وجوه عمومی زندگی است؛ جایی که زیر نگاه دیگران، انسان‌ها نقش می‌سازند، می‌ترسند، اغراق می‌کنند و گاه از پشت نقاب به صداقت نزدیک می‌شوند. طنزی شیرین و ملایم نیز در هر دو قطعه جریان دارد-طنزی که نه از بی‌رحمی، بلکه از همدلی می‌آید. شفر شخصیت‌های خود را دوست دارد، حتی اگر به‌ظاهر رفتارشان ابلهانه، حسودانه یا بیش از حد خیال‌انگیز باشد. چایک با عشق موسیقایی‌اش، چارلز با حسادت لرزانش و جولیان با تحول تدریجی‌اش همگی واجد ضعف‌هایی‌اند که در عین خنده‌دار بودن، حاوی دردهای واقعی انسانی‌اند. در لایه‌های زیرین، شفر بازتابی از تغییرات نسلی لندن اوایل دهه ۱۹۶۰ را ترسیم می‌کند: تد و بلیندا حامل حساسیتی آزادتر و مدرن‌تر هستند، در حالی که چایک و چارلز نماینده سنت، تردید و ناامنی‌اند؛ دو جهان که در حال جابه‌جایی‌اند و شخصیت‌ها در میان آن‌ها سردرگم می‌مانند. قدرت این دو نمایشنامه در سادگی ساختاری آن‌هاست: هرکدام تنها سه شخصیت دارند، اما همین محدودیت به شفر امکان می‌دهد تا با تمرکز و دقت، موقعیت‌های عاطفی را بی‌آنکه پیچیده کند، تا عمق پیش ببرد. گفت‌وگوهای او دقیق، موجز و در عین حال سرشار از جزئیات احساسی است. با این همه، این مقیاس کوچک نقطه ضعف نیز هست: تک‌پرده‌ای بودن اجازه رشد طولانی‌مدت شخصیت‌ها یا پیچیدگی روایی گسترده را نمی‌دهد و لحن مودبانه و کنترل‌شده شفر ممکن است برای برخی مخاطبان مدرن بیش از حد ملایم یا قدیمی جلوه کند، به‌ویژه با توجه به زمینه فرهنگی دهه ۱۹۶۰. با وجود این، نتیجه روشن است: «گوش خصوصی / چشم عمومی» اثری دوگانه و در عین حال یکپارچه است که عشق، هویت و اجرای اجتماعی را با دقت، طنز و همدلی واکاوی می‌کند. این دو نمایش کوچک شاید در سطح وسیع آثار بزرگ‌تر شفر نباشند، اما توانایی او در شخصیت‌پردازی، شنیدن سکوت‌های میان