کتاب خاستگاه های جهان مدرن

کتاب «خاستگاه‌های جهان مدرن» اثر رابرت بی‌ مارکس، روایتی مرسوم و اروپامحور از تاریخ را به چالش می‌کشد؛ روایتی که «برآمدن غرب» را مترادف با پیدایش مدرنیته می‌داند. مارکس، که خود استاد تاریخ چین و مطالعات محیط‌زیست است، در این اثر استدلال می‌کند که جهان مدرن نه محصول نبوغ یک قاره، بلکه نتیجه تعاملات پیچیده میان بخش‌های مختلف جهان و میان انسان و محیط‌زیست بوده است. این کتاب تلاشی است برای ارائه یک روایت منسجم از تاریخ پانصد‌ساله اخیر که در آن، تأثیر گذشته بر حال به‌وضوح دیده می‌شود.
رویکرد نویسنده از همان ابتدا با فصل دوم کتاب، «آغاز روایت تاریخ جهان مدرن با چین»، مشخص می‌شود. او با تکیه بر تحقیقات «مکتب کالیفرنیا»، نشان می‌دهد که بسیاری از ویژگی‌هایی که زمانی منحصرا اروپایی پنداشته می‌شدند -مانند اقتصادهای بازارمحور- پیش از آن در جوامع آسیایی، به‌ویژه چین، وجود داشته‌اند. با این حال، منتقدان اشاره کرده‌اند که این نگاه غیر اروپامحور، لزوما «جهانی» نیست و بیشتر روایتی «اوراسیایی» است که در آن، خاستگاه‌های آفریقایی و آمریکایی جهان مدرن تا حد زیادی نادیده گرفته شده‌اند.
یکی از نوآوری‌های کلیدی کتاب، ادغام تاریخ محیط‌زیست در این روایت است. مارکس با بیان مثالی مانند تفاوت میان نظام‌های کشاورزی چین و ژاپن که فضولات انسانی را به‌عنوان کود به چرخه بازمی‌گرداندند‌ و شهرهای صنعتی اروپا که با سرازیر‌کردن فاضلاب به رودخانه‌ها هم منابع آب را آلوده می‌کردند و هم نیتروژن ارزشمند را هدر می‌دادند، نشان می‌دهد چگونه محدودیت‌های زیست‌محیطی، مسیرهای توسعه را شکل داده‌اند. از دید او، انقلاب صنعتی در اروپا بیش از هر چیز، پاسخی به بحران کمبود زمین و منابع بود.
کتاب با پیمودن یک مسیر زمانی از قرن پانزدهم تا بیست‌ویکم و عبور از موضوعاتی چون امپراتوری‌ها، انقلاب صنعتی و «گسست بزرگ» میان شمال و جنوب جهانی، به این جمع‌بندی می‌رسد که درک پیدایش جهان مدرن فقط با یک دیدگاه جهانی و زیست‌بومی ممکن است.
در نهایت، «خاستگاه‌های جهان مدرن» اثری است که با ارائه یک روایت کلان و منسجم، به خواننده کمک می‌کند‌ بفهمد تاریخ پدیده‌ای زنده است که امور جاری و روزمره‌ ما را شکل می‌دهد.