کتاب نه مقاله در جامعه شناسی تاریخی ایران

کشور ایران، از همان ابتدای شکل‌گیری خود، همواره یکی از مهم‌ترین و همچنین حادثه‌خیزترین نقاط روی زمین بوده است. این سرزمین با تاریخ چندین هزارساله‌ی خود، محل تأسیس برخی از عظیم‌ترین حکومت‌های دوران باستان، یعنی سلسله‌های هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان بوده و در دوران معاصر نیز از آن به‌عنوان یکی مراکز رویدادهای اجتماعی و تغییرات سیاسی در سطوح و اندازه‌های متفاوت یاد می‌شود. ازاین‌جهت، چگونگی مناسبات اجتماعی در این کشور و تأثیر عوامل سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی روی آن‌ها، به‌ویژه در دوران معاصر و ایران مدرن، همواره از موضوعات جذاب و با اهمیتی بوده که توجه پژوهشگران بسیاری را از رشته‌ها و حوزه‌های مختلف و متنوع علوم‌انسانی همچون تاریخ، جامعه‌شناسی، علوم‌سیاسی و غیره به خود جلب کرده و آنان را به تألیف آثار ارزشمندی با چشم‌اندازها و روش‌هایی متفاوت از یکدیگر در این حوزه واداشته است. کتاب «نه مقاله در جامعه‌شناسی تاریخی ایران» اثر محمد‌علی همایون کاتوزیان، تاریخ‌نگار و کاوشگر علوم‌سیاسی و ترجمه‌ی علیرضا طیب، یکی از آثار معتبر و قابل اسناد در رابطه‌ با موضوع ایران است که همان‌طور که از عنوانش پیداست، آن را ازنقطه‌نظر حوزه‌ی جامعه‌شناسی تاریخی مورد بررسی قرار داده است. مقالات این کتاب در سه بخش متمایز از هم تدوین شده‌اند: بخش نخست شامل دو مقاله می‌شود که به خصوصیات جامعه‌ی ایران در طول تاریخ و مقایسه آن با جوامع غربی پرداخته و می‌کوشند تا علاوه‌بر نمایاندن تفاوت‌های دیرپای این دو، ساختار جامعه‌ی ایرانی با الگویی که جامعه‌ی کم آب و پراکنده نام‌گرفته، نشان دهند. در مقاله‌های بخش دوم، اشاراتی به تاریخچه‌ی تکوین نظریات توسعه در اقتصاد سیاسی‌شده و این نظریات بر‌اساس تجربه‌های تاریخی و عملی کشورهای مختلف، مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. آنگاه مسائل علمی و نظری توسعه‌ی اقتصادی ممالک صادرکننده‌ی نفت، به‌ویژه ایران، بررسی و وابستگی‌های متقابل و دوسویه این اقتصادها با سایر کشورهای جهان تحلیل‌شده است. مقالات بخش سوم کمی فنی‌تر بوده و به بعضی از مسائل روش‌شناختی علم اقتصاد پرداخته، درباره‌ی تعدیل‌های فکری و حرفه‌ای لازم برای اصلاح روش‌ها و نتایج این علم بحث نموده و مسئله‌ی کاربست نظریات «توماس کون» در‌مورد رشد دانش اقتصادی در مقایسه با آرای پوپر را مورد مداقه قرار داده و کاستی‌های هر یک از این دیدگاه‌ها را بررسی می‌کند. مطالعه‌ی این کتاب به دلیل محتوای تأمل‌برانگیز آن و همچنین طرح مسئله هوشمندانه‌اش، برای تمامی فعالان و علاقه‌مندان علوم‌انسانی، بسیار مفید و لذت‌بخش خواهد بود.