در تعریف ژانرها سه اصل مهم وجود دارد: نخست اینکه تعاریف ژانرها باید « تاریخی » باشد؛ یعنی از دوره ای به دوره دیگر تغییر می کند. مثلا نمی توان یک تعریف برای ژانر حماسه ارائه داد که همه حماسه های ایرانی از دوره پیشااسلامی تا عصر جدید را در بر بگیرد، چرا که ژانرها پیوسته در حال تغییر و تحول اند و متناسب با تحول شان، تعریف شان هم باید تغییر کند. دوم این که تعاریف ژانرها باید « فرهنگی » باشد؛ چرا که تعریف ژانرها از یک فرهنگ به فرهنگ دیگر تفاوت می کند. مثلا همین حماسه در فرهنگ ایران و قلمرو زبان فارسی با فرهنگ عربی و حتی یونانی تفاوت های زیادی دارد. نمی توان یک تعریف برای یک ژانر در همه فرهنگ ها ارائه داد. سوم این که نباید « نگاه ذات گرایانه » به ژانرها داشت و تصور کرد که آن ها دارای ویژگی های ذاتی لایتغیر هستند. ما در مورد هر ژانر، با « مجموعه ای از ویژگی ها » سر و کار داریم که هیچ کدامشان جوهری و ذاتی نیستند بلکه خصلت هایی پیوسته در حال تغییر و تحول اند و همه ویژگی های شان تغییر می کند.
نهضت ترجمه دهه شصت نقطه عطف دیگری بود که انبوهی از نظریه های جدید را وارد فضاهای آکادمیک ما کرد و هر کس به طریقی و به اقتضای زمینه مطالعاتی خودش سعی کرد از این سفره پهن روزی اش را بردارد. تحت تاثیر این نهضت ترجمه، تعریف تاریخ، ادبیات و تاریخ ادبیات تغییر کرد و اکنون باید متناسب با افق انتظار عصر در پی نوشتن تاریخ ادبیاتی با رویکردهای نوین باشیم. این رویکردها بسیار متنوع اند، از رویکرد تحلیل گفتمانی گرفته تا فمنیستی، ایدئولوژیک، دیجیتالی و غیره. ما در این مجموعه چهار جلدی رویکرد ژانری را برگزیدیم که در کنار فواید و محدودیت هایش به ما این امکان را می دهد که از دریچه دیگری به گنجینه ادبیاتمان بنگریم؛ اما رویکرد ژانری چیست؟
واقعیت این است که نمی توان تمام آثار کلاسیک را در قالب ژانرهای معین و خاص، محدود و منحصر کرد. برخی آثار چنان اند که مشتمل بر چندین ژانر می شوند و هیچ کدام از ژانرهای آن اثر هم چندان بر دیگران غلبه نیافته که بتوان آن را « وجه غالب » به شمار آورد و اثر را در قالب آن ژانر خاص طبقه بندی کرد. مثلا دیوان شعر یک شاعر را که مشتمل می شود بر قصیده مدحی، غزل عارفانه، غزل عاشقانه، طنز و انواع ادبی دیگر، نمی توان یکسره در ذیل یک ژانر قرار داد. این آثار خصلت « چند ژانری » دارند و باید آن ها را به همین ترتیب به رسمیت شناخت و طبقه بندی کرد.
فاطمی
