کتاب دلوز در قابی دیگر

کتاب "دلوز در قابی دیگر" نخستین‌بار در سال ۲۰۰۸ منتشر شد و به‌عنوان بخشی از مجموعه‌ی «قابی دیگر» توسط انتشارات آی.بی. تاوریس در اختیار مخاطبان قرار گرفت. این اثر کوششی است جسورانه برای پل زدن میان فلسفه‌ی دشوار ژیل دلوز و قلمرو گسترده‌ی فرهنگ بصری؛ از سینما و هنرهای تجسمی گرفته تا بازی‌های ویدئویی، تلویزیون، معماری و حتی مد. ساتن و مارتین-جونز در مقام نویسندگان و پژوهشگران فعال در مطالعات رسانه و سینما، در این کتاب تلاش می‌کنند دلوز را از محدودیت فضای نظری صرف بیرون کشیده و ایده‌های انتزاعی‌اش را به ابزاری کاربردی برای تحلیل و خلق در هنر معاصر بدل کنند.
کتاب با این پرسش بنیادین آغاز می‌شود: آیا فلسفه‌ی دلوز، با همه‌ی پیچیدگی‌ها و شبکه‌ای بودن مفاهیمش، می‌تواند برای هنرمندان، منتقدان و دانشجویان حوزه‌ی فرهنگ بصری راهگشا باشد؟ پاسخ نویسندگان مثبت است؛ اما نه از مسیر ساده‌سازی سطحی، بلکه با یافتن مثال‌های ملموس و فرهنگی که نشان دهد چگونه مفاهیم انتزاعی می‌توانند در دل تجربه‌ی زیبایی‌شناسانه و تولید هنری تنیده شوند. از نظر ساختاری، کتاب به سه بخش اصلی تقسیم شده است که هرکدام به یکی از مفاهیم کلیدی دلوزی اختصاص دارند و همزمان پیوندی زنده میان نظریه و مصداق برقرار می‌کنند. بخش نخست به ریزوم می‌پردازد: الگویی غیرسلسله‌مراتبی، باز و در حال رشد که در برابر ساختار درخت‌سان ایستادگی می‌کند. نویسندگان با اشاره به بازی‌هایی چون Grand Theft Auto و Pac-Man و فضای اینترنت، نشان می‌دهند چگونه فرم و روایت این آثار با منطق ریزوماتیک هماهنگ است. بخش دوم با تمرکز بر شدن به بررسی هویت‌های سیال و فرآیندهای دائمی تغییر می‌پردازد. در این بخش، فصل‌های «سینمای اقلیت» و «هنر شدن» به‌ویژه اهمیت دارند: از روایت‌های غیرمرکزی و نگاه به حاشیه‌ها در سینما تا شیوه‌هایی که آثار هنری جریان دائمی تغییر را به تصویر می‌کشند. بخش پایانی به مدت زمان اختصاص دارد که از فلسفه‌ی برگسون وام گرفته شده است. این بخش تفاوت میان «تصویر-حرکت» و «تصویر-زمان» را با مثال‌هایی از فیلم‌هایی همچون امبرتو دی، جان سخت، داستان عامه‌پسند و ران لولا ران آشکار می‌کند؛ نشان می‌دهد که چگونه فرم‌های روایی و بصری می‌توانند تجربه‌ی زمان را تغییر دهند و بازآفرینی کنند. سبک نگارش کتاب، اگرچه از مفاهیم دشوار دلوز استفاده می‌کند، به‌طرز تحسین‌برانگیزی روشن، موجز و با لحنی حامی و تشویق‌کننده است. نویسندگان نه‌تنها از زبان دانشگاهی پیچیده فاصله گرفته‌اند، بلکه با ذکر نمونه‌های متنوع و روزمره، پل ارتباطی قدرتمندی میان نظریه و عمل ایجاد کرده‌اند؛ رویکردی که نقدها آن را ستوده‌اند. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای کتاب، قابل اجرا کردن دلوز است: تبدیل اندیشه‌ی او به جعبه‌ابزاری برای خواندن و خلق آثار هنری. کتاب همچنین اهمیت تحلیل فرهنگی را با مثال‌هایی از فیلم‌های مشهور، بازی‌ها و سریال‌هایی مانند دکتر هو نشان می‌دهد و می‌کوشد دلوز را در بطن فرهنگ معاصر بازخوانی کند؛ تلاشی که هم به سود هنرمندان و هم به سود منتقدان نظری است. از نظر زمینه، این کتاب در ادامه‌ی جریان‌های انتقادی دهه‌ی ۹۰ و اوایل قرن ۲۱ نوشته شده است که کوشیدند فیلسوفانی چون دلوز و گاتاری را از برج عاج نظری به عرصه‌ی تجربه‌ی زیسته‌ی هنری بیاورند. نویسندگان، خود از پژوهشگران سینما و رسانه‌اند و از همین‌رو، نگاهشان به دلوز هم فلسفی است و هم عملی.
در نهایت، "دلوز در قابی دیگر" نه‌فقط مقدمه‌ای است برای ورود به اندیشه‌ی دلوز، بلکه راهنمایی است برای مواجهه‌ی خلاقانه با آن؛ متنی که هم وفاداری‌اش به عمق فلسفه حفظ شده و هم در گفت‌وگو را برای خواننده‌ی امروزی گشوده است. اثری که نشان می‌دهد چگونه مفاهیم دشوار می‌توانند الهام‌بخش خواندن، دیدن و حتی ساختن آثار هنری شوند.