با اطمینان می توان گفت که هیچ ملتی، شاعری از نوع حافظ ندارد.
فردوسی بیش و کم نظایری در جهان دارد و سعدی نیز. حتی جلال الدین مولوی هم. ولی حافظ ما در فرهنگ بشری بی مانند است؛ شاعری که شعر فارسی او را زاهدان و عارفان در قنوت نماز به جای ادعیه و آیات عربی بخوانند و در عین حال زندیقان هر دوره ای شعر او را آینه ی اندیشه های خود بدانند و از نظر «پیر خطاپوش» حافظ که بر قلم صنع چنان اعتراض خطرناکی کرده است شادمان باشند و در زندگی روزانه، مردم ما، دیوانش را در کنار قرآن مجید، سر سفره عقد و هفت سین سال نو قرار دهند و با آن فال بگیرند و استخاره کنند، چنین شاعری در جغرافیای کره ی زمین و در تاریخ بشریت منحصربه فرد است و همانند ندارد.
«سعادت» واژه ای عاطفی است که به زبان علم قابل توضیح نیست.
ممکن است کسی یا کسانی ما را در برابر مفهوم این واژه «اقناع» کنند، اما هرگز نخواهند توانست چیزی را برای ما «اثبات» کنند. اگر عبارتی و اندیشه ای در پیرامون «معنای زندگی» بر ما عرضه شود و ما از آن «لذت» ببریم، این به معنی آن نیست که «حقیقت» زندگی و «معنای» آن را دریافته ایم.
تنها چیزی که درباره ی آن می توان گفت این است که آن عبارت در آن لحظه ما را «اقناع» کرده است و هر لحظه امکان آن هست که عبارتی دیگر، حتی در جهت خلاف آن را بشنویم و اقناع شویم. اینجا قلمرو «نفی» و «اثبات» منطقی نیست. اینجا قلمرو «اقناع» است.
… قرار نبود که این یادداشت بسیار کوتاه وارد چنین میدان پهناوری شود، میدانی که تاریخ بشریت در برابر آن دستاورد روشنی ندارد. غرض این بود که ببینیم حافظ به معنای زندگی چگونه نظر کرده است و در یک کلام، چه فهمی از حیات داشته است.
نخستین بیتی که درین چشم انداز از حافظ نظر مرا به خود جلب کرد، این بیت حیرت آور و درخشان اوست که:
عاشق شو، ار نه روزی کار جهان سرآید
ناخوانده نقش مقصود از کارگاه هستی
درست است که او تفسیری و تعریفی از ماهیت حیات ارائه نداده است ولی هدف زندگی را عاشقی دیده است.
… نباید کوتاه بینانه عشق را در مطالبات جنسی محدود کنیم. عشق عالی ترین واژه ای است که تمام کمالات روحی بشری را زیر چتر خود می تواند جای دهد.
آیدین
محمدرضا شفیعی کدکنی
سخن
